بررسی‌های چند سال گذشته در استان اردبیل نشان می‌دهد فرسایش در بسیاری از اراضی استان با اشکال مختلف گسترش یافته است و حدود ۲۳۰ هزار هکتار از اراضی استان در معرض فرسایش قرار دارد.
مغانه آنلاین- یکشنبه ۰۶-۱۲-۱۴۰۲
فرسایش خاک یک تغییر فیزیکی و فرآیند تدریجی جابجایی و انتقال لایه بالایی خاک توسط عوامل مختلف به ویژه آب ، باد و حرکت توده‌ای است که نه تنها سبب فقیر شدن سطح زمین و متروک شدن مزارع می‌شود، بلکه خطرات و خسارات جبران‌ناپذیر طبیعی و انسانی دیگری را نیز در پی دارد، خطری که زنگ هشدار آن در استان اردبیل به صدا درآمده است.
به گزارش مغانه آنلاین به نقل از ایرنا، میزان فرسایش و نابودی خاک در استان اردبیل ۱۴ تن در هر هکتار برآورد شده که این میزان بیشتر از میانگین کشوری است و دلیل آن نیز به اعتقاد کارشناسان عواملی چون تخریب مراتع ، ازبین رفتن پوشش گیاهی مراتع ییلاقی، آسیب جنگل، سیل ، تند باد و طوفان بوده است.
استان اردبیل با داشتن خاک‌های حاصلخیز و منابع آبی مناسب و سه حوزه آبخیز ارس، قزل‌اوزن و بالهارود ظرفیت بسیار خوبی برای تولید محصولات کشاورزی و منابع طبیعی را دارد اما مشکل فرسایش، عمق کم خاک، سیل‌گیری، بیرون زدگی‌های سنگی، زمین‌لغزش، زهکشی نامناسب و شوری خاک ۴۰ درصد اراضی استان را تهدید می‌کند.
بر اساس تحقیقات به عمل آمده فرسایش خاک در استان اردبیل به ۲ شکل آبی و بادی صورت می‌گیرد اما فرسایش آبی در تخریب منابع خاکی استان تاثیر مخرب‌تری داشته است.
بررسی‌های چند سال گذشته در استان اردبیل نشان می‌دهد فرسایش در بسیاری از اراضی استان با اشکال مختلف گسترش یافته است و حدود ۲۳۰ هزار هکتار از اراضی استان در معرض فرسایش قرار دارد.
بر اساس این تحقیقات و بررسی‌ها می‌توان عوامل عمده در تشکیل و توسعه روزافزون فرسایش را به وجود خاک و سنگ فرسایش‌پذیر، وقوع بارندگی‌های شدید و از مهمترین عوامل انسانی به تغییر کاربری اراضی، تخریب پوشش گیاهی، چرای بیش از حد و لگدکوب شدن مراتع توسط دام‌ها، رها شدن آب آبیاری در انتهای اراضی زراعی، احداث جاده و شخم در جهت شیب که باعث تمرکز رواناب می‌شوند، مربوط دانست.
با تشکیل و توسعه خندق‌ها و فرسایش خاک در استان اردبیل بیشترین خسارت‌ها به مراتع، اراضی کشاورزی و جاده‌ها وارد می‌شود. در این بین راهکارهای عملی در مورد مهار فرسایش خاک و جلوگیری از تشکیل خندق‌ها باید مبتنی بر احیا و حفظ پوشش گیاهی طبیعی، جلوگیری از تمرکز رواناب، کنترل چرای بی‌رویه دام و بهبود اصول راه‌سازی باشد.
ارزیابی خطر و ریسک زمین‌لغزش‌های مناطق لغزش‌خیز استان، ارائه روش‌های نوین و عملی برای کنترل و تثبیت اراضی خندقی، معرفی گونه‌های مرتعی بومی مناسب برای کنترل اشکال مختلف فرسایش در اراضی حساس و فوق حساس به فرسایش و معرفی روش‌های استحصال آب با استفاده از سطوح آبگیر در اراضی شیب‌دار استان باید بیشتر مورد بررسی قرار بگیرد.
تضعیف پوشش گیاهی مهمترین عاملی است که مسئولان و کارشناسان آن را در سرعت یافتن فرسایش خاک استان دخیل می‌دانند، ضمن اینکه عوامل دیگری از جمله سیل و توفان نیز در آن نقش دارند.
انواع زباله‌ها با تولید و نشت مواد سمی در داخل رگه‌های زمین نیز عامل دیگر تخریب و آلودگی خاک در استان اردبیل به شمار می‌رود که میزان آن نه تنها در سال‌های اخیر کاهش نیافته بلکه در حال پیشروی در زمین‌های زراعی به علت رواج کشت زیرنایلونی است.
فرسایش خاک در استان اردبیل بالاتر از میانگین کشوری است
فرسایش خاک تحت تاثیر عوامل متعدد طبیعی و انسانی صورت می‌گیرد. بارندگی شدید ، وجود شیب تند در نواحی کوهستانی، فقر پوشش گیاهی و خشک بودن خاک از جمله عوامل فرسایش در مناطق کوهستانی و دشت‌ها هستند از طرفی، تغییر اقلیم، بهره‌برداری‌های بی‌رویه انسان از طبیعت، تخریب پوشش گیاهی در اثر چرای خارج از ظرفیت دام، کشاورزی سنتی و غیراصولی، جنگل‌زدایی و کم‌آبی از عوامل تشدیدکننده فرسایش خاک به شمار می‌رود.
محمود قلی‌زاده ، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل از بالا بودن میزان رسوب و فرسایش آب و خاک در این استان در مقایسه با میانگین کشوری خبر داد.
وی با بیان اینکه با مدیریت صحیح آب، خاک، پوشش گیاهی مرتع و جنگل به راحتی می‌توان از فرسایش خاک جلوگیری کرد افزود: در حوضه سفیدرود که ۳۸۲ هزار هکتار مساحت دارد، سالانه نزدیک ۱۴ تن در هکتار، در حوضه بالهارود ۱۹ تن و ارس هم ۱۳ تن فرسایش خاک اتفاق می‌افتد.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل بیان کرد: برای جلوگیری از تداوم این وضعیت، مطالعات تفصیلی در سطح ۴۰۰ هزار هکتار از اراضی استان انجام شده و مطالعات ۷۸ هزار هکتار دیگر هم در حال مطالعه است.
قلی‌زاده با بیان اینکه در سال‌های اخیر ۱۸۰ هزار هکتار عملیات آبخیزداری در مناطق مختلف استان اجرا شده و ۱۵ هزار هکتار دیگر هم در نقاط مختلف در دست اجراست، گفت: با اجرای طرح‌های آبخیزداری از ۴۶ هزار تن فرسایش خاک در این استان جلوگیری شده است.
به گفته مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل، طرح‌های پیشران توسعه در حوزه آبخیز استان با هدف حفظ و پایداری آب، افزایش ذخیره آب در حوزه آبخیزداری، جلوگیری از فرسایش خاک، تاخیر در روان آب‌ها و جلوگیری از سیل و تخریب مراتع و پوشش گیاهی در اولویت اجرایی قرار گرفته است.
قلی‌زاده از بین رفتن غنای خاک و پیامدهای آن در بخش زراعت و باغ را از مهمترین خطرات بی‌توجهی به آبخیزداری و حفظ منابع آب و خاک ذکر کرد.
حفاظت از منابع آبی و خاکی نیازمند سرمایه‌گذاری است
رضا قانع مقدم ، معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل هم در این زمینه به ایرنا گفت: متاسفانه طی سال‌های گذشته کم‌توجهی‌های بسیاری در این زمینه صورت گرفته در حالی که حفظ منابع آبی و خاکی نیازمند برنامه‌ریزی مدون و سرمایه‌گذاری قابل توجه است.
وی با بیان اینکه با آبخیزداری می‌توان جلوی فرسایش خاک را گرفت، افزود: اگر دنبال جلوگیری از فرسایش خاک و رسوب دهی ، کنترل هرزآبها و بهره‌وری بهینه از نزولات آسمانی و جلوگیری از خسارت احتمالی از سیل هستیم و نیاز به ذخیره آب برای تولید و تغذیه و افزایش سفره‌های آب‌های زیرزمینی داریم باید به طرح‌های آبخیزداری ارزش قائل شده و اعتبارات ویژه‌ای به این امر اختصاص یابد.
این کارشناس منابع طبیعی در ادامه هدایت کنترل سیل و جلوگیری از فرسایش خاک ، مهار آب‌های روان ، تغذیه آب‌های زیرزمینی و استحصال آب را از مهمترین ویژگی‌های اجرای بندهای آبخیزداری در منطقه عنوان کرد.
قانع مقدم با بیان اینکه اجرای طرح‌های آبخیزداری برای جلوگیری از تخریب منابع طبیعی در سه مرحله انجام می‌شود ، افزود: امروز مدیریت جامع منابع آب و خاک حلال همه مشکلات است و مسئولان و سیاست‌گذاران باید مدیریت منابع آب و خاک را عملیاتی کنند.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل اظهار کرد: در بهره‌برداری صحیح از خاک در نقاط کوهستانی لازم است زمین‌هایی که شیب آنها زیاد و صخره‌ای است و همچنین سطح‌هایی که خاکش کم است، مانند قله کوه‌ها را باید به احداث جنگل اختصاص داد تا حساسیت خاک در مقابل فرسایش کم شود و زمین‌هایی که دارای خاک نرم و مرطوب و کوهپایه‌ای است و نسبت به زمین‌های جنگلی شیب کمتری دارد در آنها مرتع بوجود آورد.
حفاظت از خاک اولین قدم دستیابی به امنیت غذایی است
یکی از راهکارهای مهم و عملیاتی جلوگیری از فرسایش خاک ، اجرای طرح‌های آبخیزداری است که در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته ولی نیاز است با تامین اعتبارات لازم ، خاک استان را از انواع تهدیدهای انسانی و طبیعی محافظت کرد.
نوبخت اژدری ، رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل در این باره گفت: اولین قدم در دستیابی به امنیت غذایی و خودکفایی حفاظت از خاک‌های زراعی و کشاورزی است و اقدامات لازم برای بهره‌وری خاک باید انجام بگیرد.
وی اظهار کرد: خاک هر منطقه به نوعی سرمایه ملی محسوب می‌شود زیرا امنیت غذایی هر کشوری نماد استقلال آن کشور است و تخریب خاک باعث از بین رفتن کشاورزی پایدار و به تبع آن از بین رفتن امنیت غذایی و در نهایت منجر به زوال تدریجی استقلال آن کشور می‌شود.
اژدری با بیان اینکه خاک علاوه بر حفظ پوشش گیاهی و تامین امنیت غذایی، توانایی ذخیره آب درون خود و افزایش زمان تمرکز آب حوضه‌های آبخیز و جلوگیری از وقوع سیلاب را دارد، افزود: هدر رفت خاک و کاهش حاصلخیزی، ایجاد و افزایش روان آب و سیلاب، آلودگی آب‌ها، افزایش رسوب‌گذاری در مخازن سدها و منابع آبی، کاهش بهره‌وری کشاورزی و مهاجرت و معضلات اجتماعی از پیامدهای فرسایش خاک است.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل با اشاره به راهکارهای حفاظت از خاک‌های زراعی استان بیان کرد: به استناد قانون حفاظت از خاک و ماده هفت، این سازمان اقدام به عقد قرارداد مطالعات خاک شناسی در ۵۰۰ هکتار از اراضی پارس‌آباد جهت پایش و توصیه نحوه مصرف کودهای شیمیایی و کنترل و برنامه‌ریزی آتی در جهت حفظ خاک زراعی کرده است.
وی افزایش فرسایش خاک در استان اردبیل را نگران‌کننده دانست و گفت: برای جلوگیری از این فرسایش اجرای طرح‌های آبخیزداری باید در اولویت قرار بگیرد.
کارشناسان معتقدند جلوگیری از نابودی پوشش گیاهی و تخریب جنگل‌ها، مدیریت صحیح منابع آب و خاک، کاشتن درختان و گیاهان، جلوگیری از چرای بی رویه‌ی دام ، پر کردن زمین‌های بایر با پوشش گیاهی، پلکانی کردن مناطق شیب دار، دیوارکشی دور مزارع و باغ‌ها، آبیاری مناسب با استفاده از آبیاری قطره‌ای ، بازسازی مراتع، علف‌زارها، برنامه‌ریزی مناسب برای چرای دام و مراقبت از جنگل‌ها از جمله راهکارهای اصلی برای جلوگیری از فرسایش خاک در استان اردبیل می‌باشد.
استان اردبیل یک میلیون و ۵۰ هکتار مرتع ییلاقی، قشلاقی و میان بند و ۶۵ هزار هکتار جنگل دارد.
