جهیز تاریخ بر کوهانش از بیابان‌ها رهسپار شده و جاده ابریشم را پشت سر گذاشته و در دشت مغان استان اردبیل پناه گرفته است، می‌گویند: مرگ، بر درِ خانه او نیز خوابیده است.
مغانه آنلاین- دوشنبه ۰۹-۱۱-۱۴۰۲
جهیز تاریخ بر کوهانش از بیابان‌ها رهسپار شده و جاده ابریشم را پشت سر گذاشته و در دشت مغان استان اردبیل پناه گرفته است، می‌گویند: مرگ، بر درِ خانه او نیز خوابیده است.
« أَفَلَا یَنْظُرُونَ إِلَی الْإِبِلِ کَیْفَ خُلِقَتْ » آیا مردم در خلقت شتر نمی‌نگرند که چگونه (به انواع حکمت و منفعت برای بشر) خلق شده است؟ آیه ۱۷ سوره غاشیه
در اهمیت شتر همین بس که ۲۲ ژوئن ۲۰۲۳ را روز جهانی شتر و سال ۲۰۲۴ را سال بین‌المللی شتر نام نهاده‌اند و علاوه بر آنها، موجود زنده‌ای که مثل انسان برای شمارش آن واژه “نفر” به‌کار می‌رود، شتر است.
باور کنید وقتی مختصصان پرورش شتر بخصوص نوع دوکوهانه آن، درباره ویژگی‌های این حیوان سخن می‌گویند، انسان متحیر می‌شود و مدت‌ها به آن می‌اندیشد.
به قول نیما ” یک شب درون قایق دلتنگ / خواندند آنچنان / که من هنوز هیبت دریا را / در خواب می‌بینم.
شتر که در اعصار گذشته، بادیه‌نشینان را از طوفان کویرها و بیابان‌ها به سایه‌سار امن و امان رهنمون می‌شد، امروز نوع دوکوهانه آن، حال و روز خوشی ندارد و به اذعان کارشناسان و پرورش دهندگان شتر دوکوهانه، یک پای این حیوان در لبه پرتگاه انقراض نسل قرار دارد.
البته طبق نظر نماینده فائو (سازمان جهانی خوار و بار و کشاورزی) و مدیر پروژه صیانت از شتر دوکوهانه ایران که به تازگی در اردبیل عنوان کرد؛ طرح جامع صیانت از این گونه جانوری طی مطالعات کارگروهی و با رویکرد حمایت از ایستگاه تحقیقاتی شتر در جعفرآباد مغان در شمال استان اردبیل تدوین شده و در دست اجراست و اگر از این طرح حمایت شود، جای امیدواری برای بقای نسل شتر دوکوهانه است.
نماینده فائو و مدیر پروژه صیانت از شتر دوکوهانه ایران معتقد است وقتی نژادی در حال انقراض باشد، باید روی جوامع محلی آن متمرکز شویم و نمی‌توان پرورش‌دهندگان خُرد آن را نادیده گرفت.
ساحره جوزی در بازدید از ایستگاه تحقیقاتی جعفرآباد مغان در استان اردبیل، بر فعالیت شترداران مغان در قالب تعاونی تاکید کرد که از خطر انقراض نسل شتر دوکوهانه جلوگیری کند.
وی با وجود اینکه بودجه اختصاصی فائو برای حفظ نسل شتر دوکوهانه در ایران را ناکافی دانست، برگزاری دوره‌های آموزشی در ۲ سال اخیر برای کارشناسان مرکز اصلاح نژاد و بهبود تولیدات دامی کشور و شتردارانی از جعفرآباد مغان را مفید و موثر اعلام کرد.
به گفته او این دوره‌های آموزشی به شکل تور علمی در مهمترین مرکز پرورش شتر دنیا یعنی در “دوبی” برگزار شد و میزان موفقیت انتقال جنین در آن مرکز ۵۰ تا ۶۰ درصد است و کسب تجارب کارکنان آن برای کارشناسان و شترداران ایرانی، جهت حفظ نسل شتر دوکوهانه ضرورت داشت.
نماینده فائو و مدیر پروژه صیانت از شتر دوکوهانه ایران، استخراج شجره‌نامه برای شتر دوکوهانه ایران را ضروری می‌داند و از گنجانده شدن برنامه ای برای اصلاح نژاد شتر در طرح صیانت این گونه جانوری در ایران و اخذ مجوزهای لازم خبر داد.
جوزی با اشاره به روایات مختلف از شمار شترهای دوکوهانه، آمار صحیح آن را برای مرکز اصلاح نژاد و بهبود تولیدات دامی کشور ضروری دانست و گفت: از ناحیه فائو، میکروچیپ‌هایی خریداری کرده و در اختیار بخش دولتی قرار داده‌ایم تا در استان اردبیل که قطب پرورش و تکثیر شتر دوکوهانه است، بر شترها نصب شود و آمار دقیق آنها را داشته باشیم.
به گفته او ، مقداری اسپرم شتر دوکوهانه را فریز کرده و در خصوص انتقال جنین و تلقیح مصنوعی فعالیت‌هایی انجام داده‌اند و برای اینکه خیال او در فائو و دوستداران شتر دوکوهانه در ایران از حفظ نسل این گونه جانوری راحت باشد، به تعریف ردیف اعتبار از سوی دولت و اقدام عاجل کارشناسان مجرب برای تکثیر شتر دوکوهانه نیاز است.
نماینده فائو و مدیر پروژه صیانت از شتر دوکوهانه ایران، ظرفیت این گونه شتر را در صنعت گردشگری مهم می‌داند و بررسی‌های آنها مشخص کرده در شمال استان اردبیل، ظرفیت استفاده از این گونه جانوری برای رونق گردشگری فراهم است و عشایر نیز از این قابلیت بهره می‌برند.
البته در شهرستان گردشگرپذیر سرعین استان اردبیل نیز که قطب آب‌های گرم و معدنی ایران است، از شترهای دوکوهانه در کنار آلاچیق‌ها برای جلب توجه گردشگران و حتی سوار شدن بر آنها استفاده می‌شود.
جوزی تاکید کرد که اگر قابلیت گردشگرپذیری شتر دوکوهانه جدی گرفته شود، علاوه بر تاثیر در رونق گردشگری، برای حفظ نسل و تکثیر آن نیز انگیزه بخش خواهد بود و در واقع ظرفیت گردشگری، مکمل حفظ نسل این شتر به حساب می‌آید.
به اعتقاد مشاور نماینده فائو در طرح صیانت از شتر دوکوهانه ایران، تغییر اقلیم و تغیر تنوع زیستی برای حفظ نسل شتر دوکوهانه تاثیرگذار است و احیای اکوسیتم و حفظ گونه، ۲ راهکار صیانت از نسل شتر دوکوهانه در دنیاست.
اردوان قربانی تغییر اقلیم و کاهش سرما در اردبیل را دشمن شتر دوکوهانه دانست و گفت: شتر دوکوهانه حیوانی سردسیر است و اگر این استان که به سرما و زمستان‌های پربرف مشهور است، مثل سال‌های اخیر دچار کم بارشی و تغییر اقلیم شود، احتمال انقراض نسل این حیوان و جایگزینی شتر تک کوهانه وجود دارد.
او گلایه نیز کرد که با وجود تجاربی که دارد و با عنایت به ارتباط نزدیکی که با شترداران دشت مغان برقرار کرده است، متاسفانه نظرهای کارشناسی او، در بخش دولتی ضمانت اجرایی ندارد و به مطالبات بخش خصوصی پرورش دهنده شتر ترتیب اثر داده نمی‌شود.
وی تاکید کرد: با توجه به اهمیتی که ایستگاه تحقیقاتی شتر دوکوهانه جعفرآباد مغان دارد، تشکیل کمیته فنی حفظ شتر در ایران و برگزاری نخستین جلسه آن در استان اردبیل ضروری است.
مشاور نماینده فائو در طرح صیانت از شتر دوکوهانه ایران، چندان هم ناامید نیست، بلکه حفظ نسل این گونه از خطر انقراض را امکان‌پذیر می‌داند و معتقد است اگر نتوانیم این گونه را حفظ کنیم، نشانه ضعف برنامه‌ریزی و عملکرد ماست.
به گفته قربانی، درست است که باید بخش خصوصی میدان دار پرورش و تکثیر شتر دوکوهانه باشد اما سرمایه‌گذاران و فعالان بخش خصوصی برای اخذ مجوزهای ایستگاه پرورش شتر، ماه‌ها سرگردان هستند و از دولت انتظار می‌رود هم از نظر مالی کمک کند و هم بستر فعالیت بخش خصوصی را هموار سازد.
مدیر ملی پروژه صیانت از شتر دوکوهانه و مدیرکل دفتر بهبود تغذیه و جایگاه امور دام کشور، بر خلاف مشاور نماینده فائو در طرح صیانت از شتر دوکوهانه ایران، بر بودجه دولت در این خصوص تکیه نمی‌کند، بلکه معتقد است بخش خصوصی باید برای حفظ نسل شتر دوکوهانه در ایران وارد عمل شود.
احمدرضا سیدعلیان می‌گوید: حدود ۴۰ سال است اعتبار می‌دهیم تا شترهای دوکوهانه در ایستگاه محصور بمانند و جمعیت آنها افزایش یابد اما نتیجه‌ای حاصل نشده است، بنابراین چشم دوختن محض به اعتبار دولتی، چشم بستن بر حیات شتر دوکوهانه است.
به گفته او ، اعتبار فائو نیز برای صیانت از شتر دوکوهانه، در واقع تلنگری جهت تحرک متولیان امر و پرورش دهندگان شتر دوکوهانه است و نباید فقط به امید اعتبار دولتی برای حفظ نسل شتر دوکوهانه بکوشیم بلکه باید به سمت بهره‌برداری اقتصادی از این شتر برویم و نگاه‌ها به نحوه صیانت از شتر دوکوهانه تغییر کند.
بالاخره از یک طرف ابر و باد و مه و خورشید و فلک دست به دست هم داده اند شتر دوکوهانه را از پای درآورند و در حال حاضر هم شمار زیادی از آن در قید حیات نیست و از طرف دیگر فائو و مسئولان مربوطه برای حفظ نسل آن تلاش می‌کنند، اما برای تحقق این مهم، باید از بهانه جویی و فرافکنی پرهیز کرد و همسو با همدیگر جدیت به خرج داد؛ شترداری دولا دولا نمیشه!
گزارش از: عیسی پاشاپور
