در سالهای جنگ و بعد از آن، هنر وسیلهای بود برای ثبت و انتقال رشادت رزمندگان به نسلی که از نزدیک جنگ را ندیده و نسلهای بعدی که نمیدانند هشت سال مقدس دفاع چگونه گذشت.
مغانه آنلاین- یکشنبه ۰۶ مهر ۱۴۰۴
در طول تاریخ و در همه جوامع بشری ، دفاع از خاک و وطن و اعتقادات، مایه افتخار و سربلندی هر ملت و جامعه ای ، از جمله کشور پر افتخارمان ، ایران و مردم غیورش بوده است .
سرزمین ایران بخاطر موقعیت خوب جغرافیایی و داشتن منابع بسیار عالی ، همواره مورد نظر بیگانگان جهت استعمار ، تجاوز و یا تسلط بر آن بوده است که به همت و غیرت دلیر مردان و زنان ایران ، در دفاع از این مرز و بوم ، دست متجاوزان همیشه قطع گشته است ، که از آن جمله میتوان به هشت سال دفاع مقدس اشاره نمود.
انسان همواره به دنبال ثبت لحظات افتخار آفرینی و افتخاراتش بوده است ، چه در زمان قدیم که به صورت نقوش بر روی سفال و سنگ و یا بعد از آن بصورت شعر و داستان بوده و چه در عصر کنونی که بصورت تصویر و صدا ثبت می شود . نکته جالبه توجه این است که ثبت این لحظات همیشه به دست هنرمندان زمان خود بوده است .
اگر امروز این افتخار آفرینی و حماسه ی دلیر مردان و زنان و لحظه لحظه ی دفاع مقدس را میتوان لمس کرد و به نسل آینده منتقل کرد و جاودانه گشته است ، همه و همه بخاطر حضور هنرمندان در جبهه بوده است ، هنرمندانی که بسیاری از آنان به فیض شهادت نائل آمدند . هنرمندانی که علاوه بر ثبت لحظات ، باعث تقویت روحیه نشاط و شادی و تجدید و تحکیم قوای روحی و اعتقادی رزمندگان می شدند و با بروز هنرشان در جبهه ، دفاع مقدس را نبردی متمایز از تمام جنگ های طول تاریخ کردند .
اگرچه رزمندگان ، همه هنرمندان واقعی بودند ، چرا که هنر واقعی ، گذشتن از جان و مال و شهادت در راه معبود است ، اما از لحاظ ظاهری هنرمندانی همچون فیلمسازان ، عکاسان ، خطاطان ، مداحان و …. در جبهه حضور داشتند که بررسی هنر و هنرمندیشان و تاثیر آن بر روی جنگ از سه نظر حائز اهمیت است :
۱- ثبت لحظات دفاع مقدس
۲- تاثیر بر روی رزم و قوای روحی رزمندگان
۳- متمایز کردن دفاع مقدس از سایر جنگ ها
هنرمندان در دفاع مقدس ، به دو شاخه مهم از نظر زمان و دوره هنری آنان ، تقسیم می شدند :
۱- هنرمندانی که هنری را داشتند و با شروع جنگ به جبهه ها آمدند تا صحنه ها را ثبت کنند و آثاری را خلق کنند .
۲- هنرمندانی که در جنگ و جبهه هنرمند شدند و هنر را در جبهه آموختند .
اما از لحاظ کارایی هنر ، نیز میتوان هنرمندان را به دو دسته تقسیم کرد :
۱- هنرمندانی که باعث ثبت لحظات شدند مانند ، فیلمسازان ، فیلمبرداران ، عکاسان ،خبرنگاران و نویسندگان
۲- هنرمندانی که باعث نشاط و شادی و تقویت روحی رزمندگان می شدند مانند : هنرمندان نمایش و تئاتر ، تعزیه و نقالی ، مداحان ، واعظان ، خطاطان ، شاعران و قصه گویان
پس با توجه به نقش و تاثیری که هنر و هنرمندان در دفاع مقدس داشتند ، یاد این هنرمندان ، حفظ ارزش ها و زحمات ایشان و همچنین بیان اینکه چه کسانی لحظات دفاع مقدس را جاودانه کردند ، حائزه اهمیت و بیان این مطالب برای نسل جوان امروز و رساندن به نسل های آینده لازم و ضروری می باشد .
در سالهای جنگ و بعد از آن؛ هنر وسیلهای بود برای ثبت و انتقال رشادت رزمندگان به نسلی که از نزدیک جنگ را ندیده و نسلهای بعدی که نمیدانند هشت سال مقدس دفاع چگونه گذشت. شاید رسالت هنر دفاع مقدس بیش از سالهای پیش و از هر زمان دیگری اهمیت بیشتری پیدا کرده باشد. دهههای گذشته به آنچه در جنگ گذشت نزدیکتر بودند و نسلهای بعد که امروز جمعیت جوان را تشکیل میدهند چنانکه باید روحیه رسالتمدار و ظفرمندانه دهه اول انقلاب را به خاطر نمیآورند. ارائه تصویر درست نسلی که انقلاب کرد و خونش را پای انقلاب گذاشت مهمترین رسالت هنرمند انقلابی است.
مطمئناً اگر چنین بود؛ امروز دیگر عدهای درصدد حذف نیروهای انقلاب برنمیآمدند. رسمی است مرسوم در همه جای جهان؛ که میراث هر جنگ حفظ میشود تا برای نسلهای بعدی قسمتی از تاریخ باشد. هنوز هم دیده میشود که در کشورهای مختلف آثار مهمی درباره جنگها خلق میشود. در سینما این جریان تبدیل به ژانر میشود و هنر جنگ یا ضد جنگ تبدیل به شاخهای مهم از هنر شده است. همواره آثار مهمی در موسیقی، سینما، تئاتر و هنرهای تجسمی خلق و تولید میشود که به گونهای ارتباطی مستقیم یا غیرمستقیم با جنگ دارد.
هرچند پدیده جنگ موجب برانگیختن عکسالعملهای همه افراد جامعه میشود، اما طبیعی است که میزان این برانگیختگی در بین هنرمندان بیشتر از سایر اقشار باشد و انبوه آثار هنری خلق شده بر اساس جنگ گواه خوبی بر این مدعا است که اندیشه و خلاقیت هنرمند مرزهای محدود جغرافیای جنگ را به قلمرو نامحدود روح انسانها پیوند میزند و تصویری دیگر از آن را بر پرده تاریخ نقش میزند؛ تصویری که گاه دهشتناکتر، سهمگینتر و تأثیرگذارتر از واقعیت کالبدی جنگ است.
در ایران نیز به واسطه وقوع انقلاب اسلامی هنر انقلابی شکل گرفت و گسترش پیدا کرد و با گذر از یک دهه و پشت سر گذاشتن سالهای دفاع مقدس؛ هنر دفاع مقدس شکل گرفت و تا به امروز ادامه پیدا کرده است. آنچه در هنر در خلال سالهای جنگ در ایران خلق شد با واسطه همزمانی و وجود روحیه دفاع مقدس در بین مردم و هنرمندان آثار خلق شده در تمامی هنرها شاید به لحاظ کیفیت هنری از سطح بالایی برخوردار نبودند، اما با توجه به همان روحیه آثاری ماندگار شدند. مثالهایی از این دست بسیار است.
چنانکه مثلاً در سینما، اثار آن دوره و در خلال سالهای جنگ هنوز در خاطرهها مانده ولی فیلمهای ساخته شده در سالهای اخیر حتی با صرف بودجههای کلان و میلیاردی نمیتواند ماندگاری آن فیلمها را به دست بیاورد. در تئاتر هم و علیالخصوص در موسیقی.
موسیقی از مهمترین هنرهای سالهای دفاع مقدس بود. هنوز هم نوای ترانهها و سرودهای انقلاب و جنگ در خاطر خیلیها مانده و با شنیدن دوباره آنها تجسم آن فضا سهل و آسان است.
طی سالهای اخیر عملاً شاهد کارهای جدی در عرصه جنگ نبودهایم، بنابراین همواره نیاز به یک جهش بزرگ برای حفظ این ارزشها و انتقال آن به نسل آینده حس میشود.
آنچه هنرمندان و هنر جنگ بدان نیازمندند و برای زنده نگهداشتن آن باید بکوشند، ابعاد وجودی و عمق باور مبارزان مسلمان ایرانی و منش آنها است، تجلی این ویژگیها در عالم هنر بسیار دشوار است، چرا که ورود به عالم درونی رزمندگان صادق، جز با ادراک ژرفنگر و همدلی کامل و عمیق میسر نمیشود. پرداختن به جنگ و حماسههای آن در قالب هنر از آن روست که مخاطب بتواند در تکرار نگاه و تعمق در آثار و یا انس با آنها به لایههای پنهان این واقعه بزرگ دست پیدا کنند.
یادداشت از: افشین خاک نژاد
