سوزاندن بقایای گیاهی بجا مانده از محصولات قبل در مزرعه کاملاً برخلاف اهداف دستیابی به کشاورزی پایدار است، چرا که بافت خاک در اینجا رو به نابودی میرود.
مغانه آنلاین- دشت مغان به لحاظ داشتن خاکهای غنی و حاصلخیز، آبوهوای معتدل، شرایط اکولوژیکی مساعد برای رشد اکثر گیاهان زراعی از مناطق عمده تولید محصولات کشاورزی است اما مسائلی همچون مصرف بیش از اندازه سموم و مواد شیمیایی در سالیان متمادی و عدم رعایت و تنظیم و تناسب غذای گیاهان، عدم رعایت تناوب زراعی و به ویژه سوزاندن کاه و کلش بهمنظور آمادهسازی بستر بذر در کشت های تابستانه در این منطقه علاوه بر اینکه موجب تخریب و آلودگی محیطزیست و کاهش و نابودی موجودات مفید و میکروارگانیسم های خاک می گردد باعث ایجاد اختلال در چرخه اکوسیستم طبیعی نیز می شود. کشت تابستانه یا کشت دوم در دشت مغان معمولاً در مورد گیاهانی همچون ذرت و سویا انجام می گیرد. نواحی عمده ای از دشت مغان همه ساله به کشت سویا اختصاص می یابد و کشاورزان برای آمادهسازی زمین های خود برای کشت دوم اقدام به آتش زدن بقایای محصولات کشاورزی به جا مانده از کشت اول می نمایند. کره زمین در دهه های اخیر با مشکلات جدی زیستمحیطی دست به گریبان میباشد، لذا سوزاندن بقایای محصولات کشاورزی در سطح گسترده در کشور در زراعت محصولات تابستانه می تواند باعث بروز مشکلات عمده زیست محیطی و اقتصادی گردد از جمله این مشکلات می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
۱- سخت تر شدن خاک در اثر گرما و ایجاد سله که مانع از جوانه زنی بذور و استقرار مطلوب بوته ها در خاک و گسترش ریشه میگردد.
۲- از بین رفتن میکروارگانیسم ها از بین رفتن موجودات زنده و مفید خاک با گرمای حاصل از سوزاندن کاه و کلش سطح خاک با سوزاندن بقایای گیاهی لخت و عریان شده و خاک زراعی در معرض فرسایش آبی و بادی قرار میگیرد و در نهایت از بین می رود. بقایای زراعی به دلیل دارا بودن ترکیبات مغذی و مطلوب بهخوبی می توانند وضعیت خاک را از نظر فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی بهبود بخشند.
۳- کاهش نفوذپذیری آب و بیشتر شدن سله که نتیجه برخورد مستقیم و با فشار قطرات باران بر ذرات خاک است از پیامدها و معایب ناشی از آتش زدن بقایای گیاهی می باشد.
۴-ایجاد فشردگی بیشتر خاک، کاهش درصد مواد آلی و رطوبت خاک، افزایش وزن مخصوص و کاهش تبادلات گازی و تخریب خاکدانه ها، در خاکهای فاقد بقایای گیاهی رشد، توسعه و گسترش ریشه کمتر شده و در اثر عبور و مرور ماشین آلات و ادوات کشاورزی خاک فشرده شده و در نهایت گیاه زراعی نمیتواند از اعماق خاک تغذیه نموده و عملکرد محصول کاهش مییابد.
۵- کاهش قدرت جذب رطوبت در خاک وجود بقایای گیاهی و به دنبال آن پوسیدگی در خاک در مزرعه سبب ایجاد پوشش بر روی خاک شده و قدرت جذب رطوبت را در خاک افزایش میدهد.
۶- افزایش گازهای گلخانه ای، سوزاندن هر چیز در طبیعت سبب ایجاد مقادیر زیادی گاز CO2 میشود که این پدیده به نوبه خود باعث افزایش میزان گازهای گلخانه ای و به دنبال آن گرم شدن تدریجی زمین خواهد شد.
۷- زیر خاک کردن بقایای گیاهی در طی انجام شخم گرچه هزینه بر است اما این عمل باعث افزایش حاصلخیزی خاک و به دنبال آن افزایش عملکرد محصول کشت شده در آن خاک میگردد.
۸- کاهش جمعیت حشرات مفید و شکارگرهای طبیعی: گرچه آتش زدن بقایای گیاهی و کاه و کلش در کوتاه مدت و با صرف هزینه اندک سبب از بین رفتن علفهای هرز و تا حدی آفات و بیماریهای مزرعه میگردد اما اثرات جبرانناپذیری در کاهش حاصلخیزی خاک داشته و باعث از بین رفتن حشرات مفید و شکارگر میگردد.
۹- برهم زدن توازن محیط زیست و اکوسیستم و از بین رفتن بسیاری از گونه های گیاهی و جانوری و در نهایت از بین رفتن تنوع زیستی
۱۰- آلودگی هوا و بالا رفتن میزان گرد و غبار و در نهایت افزایش بیماریهای تنفسی
در بسیاری از کشورهای صنعتی و توسعه یافته، بقایای کشاورزی از مزارع جمع آوری شده و بهعنوان مواد اولیه در کارخانه های کاغذسازی، الکل سازی، سوخت نیروگاهها و همچنین تولید کود، کمپوست و خوراک دام مورد استفاده قرار میگیرد. یکی از دلایل عمده استفاده نکردن از چنین روشهایی در کشاورزی ایران، نبود توجیه اقتصادی مناسب برای کشاورزان و عدم آشنایی آنها به فواید اینگونه روشها و ایده ها است. با آگاهیرسانی و ترویج کارآمد و دقیق میتوان گامی بلند در این راستا در جهت توسعه فضای کشاورزی صنعتی و توسعه پایدار برداشت.
سوزاندن بقایای گیاهی بجا مانده از محصولات قبل در مزرعه کاملاً برخلاف اهداف دستیابی به کشاورزی پایدار است، چرا که بافت خاک در اینجا رو به نابودی میرود. کشاورزان با حفظ بقایای گیاهی و تناوب در سیستمهای زراعی خود علاوه بر افزایش تولید محصولات زراعی و افزایش میزان درآمد خود در بهبود کیفیت تولیدات کشاورزی نیز نقش مهمی میتوانند داشته باشند. فرهنگسازی و گسترش روشهای جایگزین در پروسه عملیات تهیه زمین نظیر استفاده از کلش خردکن و شخم و دیسک بهمنظور از بین بردن کاه و کلش، برگزاری کلاسها و کارگاههای ترویجی و آشنا نمودن کشاورزان با اثرات مخرب سوزاندن مزارع همچنین تهیه ماشین آلات مناسب جهت مدیریت بقایای گیاهی نظیر شخم زدن و بهکارگیری روشهای شخم حفاظتی Minimum tallage (خاکورزی حداقل) و No tillage (بدون خاکورزی) که منجر به حفظ رطوبت خاک، جلوگیری از فرسایش های آبی و بادی و عدم عبور و مرور ماشین آلات سنگین جهت شخم و شیار و در نتیجه کاهش فشردگی خاک میگردد بایستی مورد توجه قرار گیرد تا بتوانیم به کشاورزی پایدار و محصول کیفی دست یابیم.
*روابط عمومی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اردبیل