- پایگاه خبری تحلیلی مغانه آنلاین - https://moghanehonline.ir -

تاثیر منطقه آزاد تجاری بر توسعه پایدار شهرستان پارس آبادمغان

تنها راه دسترسی کشور جمهوری آذربايجان به منطقه آزاد تجاری و صنعتی ارس و نخجوان بعد از مناقشه قره باغ و جنگ با ارمنستان فقط از شهرستان پارس آباد می گذرد . از ديگر عوامل ژئوپليتيکی توسعه پايداردر توجيه اهميت اقتصادی جمهوری آذربايجان در چشم انداز توسعه اقتصادی منطقه آزاد پارس آباد می توان به اشتراکات فرهنگی بين جامعه آذربايجان با جامعه ايران و بويژه گستره جغرافيايي شمال غرب ايران اشاره کرد. جمهوری آذربايجان که يک کشور مسلمان و شيعه است؛ با حدود 9 ميليون نفر جمعيت بزرگترين و پرجمعيت ترين کشور در منطقه قفقاز است. آذربايجان پيوندهاي تاريخي عميقي با ايران دارد. ايران تقريباً 700 کيلومتر مرز مشترک خاکی با جمهوری آذربايجان دارد که در هر دو طرف آن جمعيت ترک زبان آذري زندگي مي کنند. تاريخ مشترك ايران و جمهوري آذربايجان از عناصر نزديكي فرهنگي و سياسي دو كشور است. همسايگي دو كشور و همچون عامل برادري چيزي نيست كه بتوان آن را انكار كرد. روی همين اصل از ديد روان شناسی ژئوپليتيکی با توجه به پيوندهای عميق فرهنگی بين جامعه ايران و جمهوری آذربايجان می توان منطقه آزاد تجاری- صنعتی پارس آباد در مجاورت مرزهای جمهوری آذربايجان را ایجاد نمودِ نوعی فضای مطمئن حاصل از پيوندهای تاريخی بين دو ملت برای توسعه همکاریهای تجاری- اقتصادی در نظر گرفت که بدون شک، برآيند توسعه همکاری های اقتصادی حاصل از آن می تواند در توسعه اقتصادی نخجوان نيز تجلی يابد.

علاوه بر آنچه ذکر شد يکی ديگر از مهمترين دلايل توجيهی اهميت اقتصادی جمهوری آذربايجان در چشم انداز توسعه اقتصادی منطقه آزاد پارس آباد پتانسيل اقتصادی بالای اقتصاد نوظهور و پويای اين جمهوری و وسعت بازار مصرف آن می باشد. در حال حاضر جمهوري آذربايجان در حال پيشروي گام به گام در بعد اقتصادي است و چشم انداز اقتصادي آن بسيار روشن است. آذربايجاني ها از سال ها پيش در حال احداث بزرگترين قطب تجاری منطقه تحت عنوان مرکز تجاري خزر در منطقه سومگاييت در نزديکي باکو در حوزه درياي خزر هستند و به نوعي در صدد تأسيس يک “دبي” ديگر در سواحل خزر مي باشند. گفتنی است با بکارگيری سياست های کارآمد اقتصادی، مرکز تجاری خزر، به لحاظ ژئواکونوميک می تواند سکوی پرتاب منطقه آزاد پارس آباد و حلقه اتصال آن به بازراهای آسيای مرکزی تلقی شود. از اين گذشته اقتصاد جمهوری آذربايجان در دو بخش اصلي قابل ارزيابي است؛ بخش انرژي و بقيه اقتصاد آذربايجان که بخش عمده آن را صنعت و معدن تشکيل می دهد. در حال حاضر، بخش انرژي که به عنوان ستون اصلي اقتصاد جمهوری آذربايجان شناخته مي شود در حجم وسيعي سرمايه هاي خارجي را به سوي خود جذب مي کند. اين در حالی است که جمهوري آذربايجان با داشتن منابع طبيعي و معدني غني داراي کارخانه هاي متعدد و صنايع مختلف از جمله تأسيسات پتروشيمي است. همچنين از جمله صنايع سنگين اين جمهوري، صنايع شيميايي و ماشين سازي است که از آن به عنوان پايه صنعتي اين جمهوري ياد می شود. از اينرو، با توجه به تجارب مشترک و ديرين هر دو کشور در صنعت انرژی و ديگر صنايع مرتبط بويژه صنايع پتروشيمی می توان با فرصت سازی بهينه در منطقه آزاد پارس آباد زمينه های همکاری و سرمايه گذاری مشترک بين ايران و جمهوری آذربايجان را فراهم آورد که اين امر علاوه بر توسعه منطقه آزاد پارس آباد، موجب بهره وری طرفين از تجارب يکديگر خواهد بود.

همچنين علیرغم اينکه حجم کل مبادلات فعلی ايران با جمهوری آذربايجان در مقايسه با کل مبادلات رقبای ايران در منطقه رضايت بخش نيست اما در بين کشورهای سی.آی.اس، همواره جمهوری آذربايجان بزرگترين واردکننده اقلام تجاری از ايران بوده است و اين در حالی است که تراز تجاری مبادلات هميشه مثبت و به نفع ايران می باشد. در حقيقت اين موضوع به طور طبيعی از اهميت ويژه بازار جمهوری آذربايجان در چشم انداز توسعه اقتصادی منطقه آزاد پارس آباد حکايت دارد. به بيان ديگر منطقه آزاد پارس آباد به عنوان لولای ارتباطی بين ايران و جمهوری آذربايجان كه از قابليت هدايت بخش عمده مبادلات تجاری طرفين از مجرای منطقه آزاد برخوردار است و اين امر علاوه بر تحقق مبادلات تجاری بين دو کشور، می تواند موجب توسعه و سودآوری منطقه باشد.

نهايتا، موضوع ديگری که می توان از آن در توجيه اهميت اقتصادی جمهوری آذربايجان در چشم انداز توسعه اقتصادی منطقه پارس آباد بحث کرد، اهميت ژئوپليتيکی و ژئواکونوميک جغرافيايي جمهوری آذربايجان در منطقه است. با توجه به اينکه جمهوري آذربايجان به لحاظ موقعيت ژئوپليتيکي آن در منطقه اي واقع شده است که در آنجا تمدن جهان اسلام و جهان مسيحيت با يکديگر اصطکاک فضايي دارند پل ارتباطي آسياي مرکزي (هارتلند اوراسيا) با اروپا و جهان غرب محسوب می شود، به لحاظ منابع انرژی کشوری غني است و به دليل عبور خطوط مهم انتقال انرژی از فضای جغرافيايي آن در عرصه انتقال منابع انرژی به بازارهای جهانی از اهميت ويژه ای برخوردار است، بنابراين به راحتی می توان حدس زد که تعميق روابط با چنين فضای جغرافيايي با چه مزيت هايي می تواند برای منطقه آزاد پارس آباد به همراه باشد. در حقيقت بخش عمده اهميت اين فضا برای قدرت های برتر از وجود چنين موقعيت برجسته نشأت می گيرد و در حال حاضر جذب موفق سرمايه های خارجی در جمهوری آذربايجان بيشتر تحت تأثير اين عامل قرار دارد. توسعه پایدار یک مفهوم قابل بحث با دامنه گسترده ای از معانی است. در یک سطح انتزاعی و ذهنی، پایداری با حفاظت و یا بهبود سیستمهای یکپارچه طبیعی، که در کل زندگی در روی سیاره مان را شامل می شود ارتباط دارد. نقطه مرکزی و کانون این سیستمها و پایداریشان جمعیت انسانی است به دلیل اینکه سلطه انسانها و فعالیتهایشان است که بطور قابل ملاحظه ای محیط جهانی را متأثر کرده است (2011،Col).

توسعه پايدار، فرصتها و چالشها در منطقه آزاد تجاري پارس آباد

الف- اصلي ترين قابليت هاي توسعه :

1-           وجود 2 كشت و صنعت بزرگ در شهرستان پارس آباد

2-           واقع شدن در مجاورت رودخانه ارس

3-           شرايط اقليمي مناسب ، منابع آب و خاك مستعد و فراوان با وجود رودخانه هاي پرآب و دائمي در منطقه

4-      قابليت ذخيره سازي آب به منظور توسعه بخش كشاورزي ، صنعت و شرب

5-      توانايي شهرستان در توليدات دام و فراورده هاي دامي و آبزي پروري

6-      وجود اراضي مستعد كشاورزي براي توليد انواع محصولات باغي ، زراعي

7-      برخورداري از جاذبه هاي تاريخي و طبيعي و غني منحصر به فرد مناسب براي توسعه گردشگري

8-      امكان توسعه فعاليت هاي صنعتي جديد در شهرستان به لحاظ محدوديت استقرار صنايع جديد در محدوده مركز استان

9- به بهره برداری رسیدن بیش از 60000 هکتار زمین زراعی در آینده نه چندان دور با بهره برداری از پایاب سد خداآفرین

10-شهرستان پارس آباد بعد از جنگ آذربایجان و ارمنستان و اشغال قره باغ تنها راه دسترسی کشور آذربایجان به منطقه آزاد تجاری و صنعتی ارس و نخجوان می باشد.

د- هدفهاي بلند مدت توسعه:

1-    افزايش ايمني مراكز زيست و فعاليت در مقابل بلاياي طبيعي

2-    ارتقاء نقش و سهم شهرستان در ساختار اقتصاد استان با بهره گيري از موقعيت ويژه جغرافيايي

3-    توسعه و گسترش فعاليت هاي كشاورزي با توجه به موقعيت منطقه اي و قابليت‌هاي طبيعي

4-      تقويت و تجهيز شبكه هاي زيربنايي شهرستان

5-      حفظ ملاحظات زيست محيطي و توسعه پايدار عرصه‌هاي طبيعي

6-      ارتقاء سطح توسعه انساني از طريق ارتقاء شاخص هاي توسعه اقتصادي ، اجتماعي و فرهنگي و كاهش آسيب‌هاي اجتماعي و ارتقاء سطح سلامت جامعه

7-      توسعه فعاليت‌هاي گردشگري با تأكيد بر اكوتوريسم و بهره برداري بهينه از جاذبه هاي طبيعي شهرستان

8-      توسعه مراكز آموزش علمي – كاربردي و   فني- حرفه اي متناسب با قابليتها و نيازهاي منطقه

9- تداوم توسعه صنعتي شهرستان بر اساس ظرفيت ها و قابليت هاي موجود با مشاركت بخش خصوصي در ساماندهي استقرار صنايع جديد

10- بهينه سازي الگوي كشت ، توسعه كشت مكانيزه و مديريت بهينه اراضي

11- بهره برداري بهينه از منابع آبهاي سطحي و زيرزميني و توسعه فعاليت هاي آبخيز داري

هـ راهبردهاي بلندمدت توسعه:

1ـ شناسايي و سازماندهي فعاليت‌هاي صنعتي جديد با توجه به ظرفيت ها و قابليت هاي توسعه شهرستان

2ـ ايجاد زمينه‌هاي لازم براي جلب و مشاركت بخش خصوصي در فعاليت‌هاي اقتصادي شهرستان (صنعت ، كشاورزي و گردشگري)

3ـ حفظ ، احياء و توسعه عرصه‌هاي مرتعي و جنگلي و ايجاد تعادل دام و مرتع

4ـ ارتقاء كيفي راه‌هاي دسترسي به مراكز گردشگري در شهرستان

5- توسعه آموزش هاي فني و حرفه اي ، آموزش هاي علمي كاربردي و آموزش عالي

6- تقويت بنيانهاي اقتصادي و خدماتي نواحي كمتر توسعه يافته در شهرستان

7- افزايش بهره وري و روش هاي نوين بهره برداري در فعاليت‌هاي اقتصادي شهرستان بويژه در بخش كشاورزي

8- بهره برداري تفريحي و تفرجي از مواهب طبيعي شهرستان (اكوتوريسم)

9- توسعه شيوه‌هاي بهره برداري اصولي از منابع آب و افزايش راندمان آبياري

10- توسعه خدمات زير بنايي و ساماندهي و ايمن سازي روستاها

و- سياستهاي اجرايي :

1ـ توسعه شهرك صنعتي از طريق ترغيب و تشويق سرمايه‌گذاران و ايجاد انگيزه بمنظور سرمايه‌گذاري

2ـ ترميم شبكه‌هاي آبرساني روستاها و حفر چاههاي جديد ويژه آب آشاميدني

3ـ گسترش مراكز فني و حرفه اي و علمي و كاربردي

4ـ گسترش مراكز فرهنگي هنري و خانه‌هاي فرهنگ و گسترش فضاي كتابخانه موجود شهر .

5ـ توسعه و گسترش مراكز ورزشي اعم از احداث استخر سرپوشيده و زمين ورزشي

6ـ حمايت از احداث كارخانجات صنايع تبديلي با در نظر گرفتن توانمنديهاي شهرستان در زمينه هاي دامداري ، باغداري و كشاورزي از طريق ترغيب و تشويق سرمايه‌گذاران .

7ـ تسريع در ساماندهي اجراي طرح تعادل دام و مرتع

8- گسترش تهيه طرحهاي مرتع داري و مديريت منابع جنگلي

9ـ تلاش در جهت افزايش بهره وري آب و استفاده بهينه از زمين ، نيروي انساني ، ماشين الات جديد كشاورزي از طريق ارتقاء سطح آموزشي.

10ـ گسترش واحدهاي دامداري و دامپروري صنعتي و نيمه صنعتي و صنايع تبديلي آن

11ـ انجام مطالعات و برنامه‌ريزي لازم درخصوص استفاده بهينه و مطلوب از حوضه هاي بالا دست سدها و همجوار رودخانه ها

12- ارتقاء و تجهيز تشكيلاتي ادارات شهرستان با توجه به نيازهاي منطقه

13- توسعه فعاليتهاي آبخيزداري ،آبخوان داري و پخش سيلاب

14- تقويت و تجهيز زيرساختهاي لازم در شهرك‌هاي صنعتي

15- افزايش ايمني مناطق روستايي در معرض سيل ( ديوار محافظ و ساحلي)

16- حمايت از احداث سردخانه در شهرستان با توجه به فراواني محصولات باغي جهت نگهداري محصولات باغي و زراعي

17ـ حمايت ازاحداث كشتارگاه صنعتي فرا منطقه اي

18-گسترش واحدهاي توليد قارچ خواركي و گسترش فعاليت زنبورداري

19- حمايت از راه اندازي و مرکز پرورش و اصلاح نژاد گوسفند مغان

20- توسعه تشکل هاي مردمي نظير شرکتهاي تعاوني روستايي، سهامي زراعي و …

21- حمايت و بستر سازي مناسب جهت سرمايه گذاري بخش خصوصي در بخش گردشگري شهرستان

22- ايجاد محدوديتهاي لازم جهت استقرار صنايع در محور اردبيل پارس اباد و پارس اباد اصلاندوز

23- ساماندهي و بهسازي سكونتگاههاي روستايي و شناسايي مناطق آسيب

ز- اقدامات کليدي و اولويت دار:

1ـ تسريع در احداث يكصد واحد مسكوني خانه هاي سازماني شهرستان

2ـ احداث كنار گذر شهر با توجه به نياز مبرم شهر بمنظور كاهش بار ترافيكي

3ـ حفر چاه آب شرب و ترميم و بازسازي شبکه آب شرب شهري

4ـ احداث تقاطع در مبدأ خروجي شهر از طرف پارس آباداردبيل و احداث دو گذرگاه بمنظور عبور و مرور عابر پياده از جنوب به شمال شهر و بالعكس در كمربندي

5 ـ احداث اماكن ورزشي در روستاهاي بزرگ

6ـ احداث سد انحرافي ، بندهاي گابيوني ، سنگ ملاتي ، چپري در ارتفاعات و انجام پروژه هاي بيولوژيك در حوزه‌هاي آبخيز.

7- ايجاد دو منطقه پناهگاه حيات وحش و مناطق حفاظت شده در كنار ارس

8-   ايجاد ادارات يا نمايندگي متناسب با نياز شهرستان

9- ايجاد آموزشكده هاي كشاورزي،دامي و باغي

10- توسعه و تجهيز بيمارستان و ترميم ساختمان مراكز بهداشتي درماني

11- جدا سازي آب شرب شهري از آب فضاهاي سبز و توسعه شبکه فاضلاب شهري

12- ايجاد امكانات و زيرساختهاي رفاهي ، اقامتي و ورزشي و بهداشتي و … در نقاطي كه از لحاظ گردشگري مطرح مي‌باشند.

 

**یوسف تقی زاده – فرض اله خوشروزی**