امروزه روشهای ریزازدیادی به علت مزایای ویژه در اصلاح نباتات کاربرد بیشتری دارد. در ریزازدیادی امکان دسترسی به مواد گیاهی عاری از میکروارگانیسمهای بیماری زا فراهم می شود بویژه در تولید گیاهان عاری از ویروس حائز اهمیت است.
در این میان اهمیت کشت تخمک بیش از موارد صدرالاشاره است چون تخمک به علت داشتن یک نسخه از ژنوم گیاه مادری در تولید پایه های هاپلوئید و دابل یا پلی هاپلوئید و لاین خالص از اهمیت بیشتری برخوردار است لازم به ذکر است در مورد صفات وابسته به سیتوپلاسم و ارگانهای خارج از هسته نیز میتوان از طریق کشت تخمک مطالعه کرد، زیرا برخلاف سایر سلولهای جنسی تخمک از سیتوپلاسم بیشتری برخوردار است.
مواد و روش‌ها:
كشت گامت در گیاهان با هدف شناسایی و تثبیت برخی از صفات زراعی و نیز ایجاد گیاه هاپلوئید به اجرا در می آید. در اغلب گیاهان كشت دانه گرده با موفقیت روبرو شده است، در حالی كه در چغندر قند كشت این سلول به نتیجه نرسیده و تخمك بارور نشده، منشا تولید گیاهان هاپلوئید قرار گرفته است. آزمایشهای گوناگون در رابطه با نمونه قابل كشت، محیط كشت مناسب و تركیب هورمون‌ها به اجرا در آمده است. در پژوهش‌های به اجرا در آمده در ایران لاینهای هاپلوئید حاصل از كشت تخمك بدست آمده است.
اجرای تیمار كلشی سین برای دو برابر كردن تعداد كروموزم‌های گیاهان هاپلوئید در آزمایشهای مختلف مورد بررسی قرار گرفته و نهایتا در شرایط كشت بافت هاپلوئید درون شیشه‌های كشت به كار گرفته شده است.
اجرای كشت تخمك بارور نشده با نمونه برداری از بوته های ورنالیزه آغاز می گردد. ساقه هایی كه گلی در قاعده آنها شكفته باشد جهت برداشت انتخاب می شوند. از این ساقه ها پس از استریلیزاسیون در محیط استریل با استفاده از لوپ بینوكولر تخمك‌های بارور نشده از دورن غنچه گل خارج و در محیط غذایی انتخاب شده N6 حاوی هورمونهای NAA و BA و میزان قند 6% كشت گردیده‌است.
میزان جوابگویی ژنوتیپها بین 1 تا 5/10% ثبت شده است. بافت و گیاهچه‌های هاپلوئید در محیط ازدیاد تكثیر و در شرایط دورن شیشه با محلول كلشی سین در غلظت 05/0% به مدت 48 ساعت تحت تیمار قرار گرفت‌است. جوانه‌های حاصل از بافت و گیاهچه‌های در حال تكثیر در محیط عاری از این ماده سطح پلوئیدی مضاعف نشان داده‌است. این گیاهان به نام گیاهان دابل هاپلوئید (DH) چغندرقند دارای ژنوم تثبیت شده می باشند.
موانع و راهکار:
تولید لاین های دابل هاپلوئید با کشت تخمک صرف نظر از کارآیی پایین و ضعف عمومی گیاهچه‌های دابل هاپلوئید بخصوص در مقابل عوامل بیماری‌زا باعث می‌شود که کاربرد این تکنیک معمولا با مشکلات همراه شود.
Erwinia carotovora (عامل ساقه‌ي سياه سيب زميني) نسبت به آنتی بیوتیک‌ها مقاومت بالایی دارد، گیاهچه‌های حاصل از کشت تخمک ساير گونه‌ها، نيز در شرایط اینویترو خسارت گسترده می‌بینند.
در تحقیق فرانک روزبه و همکاران (1390) ثابت گردید آلودگی باکتریايی در گیاهچه دابل هاپلوئید چغندرقند با استفاده از نانو ذرات نقره به طور موثر حذف و کنترل می‌گردد.
نتیجه و اهمیت اقتصادی:
1-لاینهای دابل هاپلوئید به عنوان والد هیبرید برای افزایش میزان هتروزیس در برخی صفات زراعی و نیز به عنوان منابع ژنی با صفات تثبیت شده مقاومت به بیماری‌ها و آفات به كار می روند.
2-كاهش دوره سلكسيون (اصلاح) براي تثبيت ژن‌ها از مهمترين امتيازات اجراي روش هاپلوديپلوئيديزاسيون در گياهان مي‌باشد و به ویژه در گیاهان دگر گشن حائز اهمیت است.
گردآوری: ولی فصیحی پرمهر رئیس ایستگاه تولید بذر ونهال مغان
