‘حلیمه’مادر یک جوان 17 ساله از شنیدن اخباری در باره ممنوع شدن قلیان در قهوه خانه برخی ازمناطق استان اردبیل بسیار خوشحال است.او از چند ماه پیش که از طریق یکی از آشنایان ازقلیان کشیدن پسرجوانش در قهوه خانه مطلع شد تاکنون بشدت با پسرش در این زمینه درگیر بوده است.
حلیمه می گوید : من نمی توانم حریف فرزندم شوم ، از وقتی به موضوع حساس شده ام بوی نامطبوع توتون و تباکو را از لباس و سر و صورتش حس می کنم اما او همچنان این موضوع را رد می کند. من حریف او نیستم و امیدوارم دولت با ممنوع کردن قلیان دست کم برای جوانان از روی آوری آنها به این ماده دخانی جلوگیری کند.
دو هفته پیش در استان اردبیل، این فرماندار شهرستان پارس آباد مغان بود که برای نخستین بار در این منطقه استعمال قلیان در قهوه خانه ها را ممنوع اعلام کرد.
مصرف توتون و تنباکو در ایران و مخالفت ها و موافقت ها با آن ریشه ای تاریخی دارد. مهمترین حادثه در این باره تحریم تنباکو از سوی میرزای شیرازی در دوره سلطنت ناصرالدین شاه می باشد که با توجه به تاثیر فوق العاده این حکم ضد استعماری به نهضت تنباکو معروف شد.
اما بر خلاف این حادثه تاریخی که اقدامی مذهبی و سیاسی بود امروزه مخالفت با تنباکو از منظر حفظ سلامت عمومی و فردی مورد توجه مسوولان و نهادهای مدنی می باشد.
در سال های گذشته در برخی از شهرهای کشور اقدام هایی در ممنوعیت استعمال قلیان و تنباکو صورت گرفت که برخی موفق و برخی نیز تجربه های ناموفقی بوده و چندان دوامی نیافت.
اقدام ‘ایرج بیگدلو’ فرماندار پارس آباد در ممنوع کردن استعمال قلیان از یک سو حمایت اقشار مختلف مردم را که خوشحالی خود را با نوشتن پلاکارد و امضای بیانیه نشان دادند، در پی داشت اما از دیگر سو نارضایتی جمعیت نه چندان کم قهوه خانه و قلیان کش منطقه را در پی داشت، ضمن اینکه برخی شخصیت ها از جمله حبیب برومند نماینده این شهرستان نیز با این امر چندان موافق نیست.
حجه الاسلام حبیب برومند نماینده مردم پارس آباد مغان اقدام فرماندار در پلمپ قلیان سراها در این شهرستان را اقدامی سختگیرانه خوانده و خواستار تجدید نظر در آن شده است.
در کمتر از یک هفته در شهرستان کوچک ‘نیر’ در همسایگی اردبیل نیز فرماندار این شهرستان نه از ممنوعیت کامل استعمال قلیان که از ممنوعیت استعمال آن در بین جوانان زیر 18 سال خبر داد.
در اقدامی دیگر حجه الاسلام سید حسن عاملی نماینده ولی فقیه در استان اردبیل که به شهرستان پارس آباد سفر کرده بود از تصمیم فرماندار این شهرستان حمایت کرده و خواستار برچیده شده بساط قلیان سراها در استان شد.
وی از اینکه بیش از 100 قلیان سرا در پارس آباد پلمپ شده و باعث کاهش وقوع جرم در این شهرستان شده قدردانی کرد و افزود:عملیاتی شدن این کار در تمام شهرستان های استان ضرورت دارد.
اکثر شهرستان های استان اردبیل از دیرباز شاهد قهوه خانه های پر از دود و هیاهویی است که استعمال قلیان در آن امری عادی می باشد. اما این مکان ها تا چند سال پیش تنها پذیرای افراد بزرگسال و پیرمردانی بود که در این مکان پر از دود و سرفه از خوشی و ناخوشی روزگار، از ورزش تا سیاست به فریاد سخن می گویند.
در چند سال گذشته اما قضیه کمی متفاوتر از گذشته شده و نگرانی ها را در بین خانوارها بیشتر کرد. قهوه خانه های جدید که نام ‘سفره خانه سنتی ‘ را برخود گذاشته اند با سر و وضعی اتو کشیده ، تمییز و مدرن در گوشه خلوت شهرها و حاشیه آنها همانند قارچ شروع به روییدن کرد ند.
مشتری های این سفره خانه ها نیز خاص آنها هستند، دیگر در آنها از پیرمردانی که بر اثر استعمال فراوان دخانیات دندانهایشان رنگ سیاه به خود گرفته بودند خبری نیست. اینجا پاتوق جوانان و نوجوانانی است که دسته دسته با خودروهای رنگارنگ مقابل آن پارک کرده و ساعتی در این محیط مملو از دود به ظاهربا بوی مطبوع، گذران وقت کرده و آرام آرام زمینه های گمراهی خود و دوستاشان را فراهم می کنند.
در قصه دیگر آرام آرام پای دختران و زنان جوان نیز به این مکان ها کشیده شده است، چیزی که در اردبیل درسالیان طولانی سابقه نداشت و امری ضد ارزشی قلمداد می شد.حادثه ای که بتدریج از قبح آن ریخته شده و به امری عادی تبدیل می شود.
روند همه گیرشدن مصرف قلیان در بین جوانان در سال های گذشته نگرانی بسیاری از خانواده ها و ارگان های بهداشتی و انتظامی را باعث شده است و این امر موجب تصمیم گیری هایی در باره محدود کردن آن بمانند دیگر مناطق کشور در استان اردبیل نیز شده است.
با اینکه هنوز در استان اردبیل آماری از تعداد افراد قلیان کش بوِیژه جوانان وجود ندارد اما تعداد قهوه خانه های این استان بیش از 600 باب تخمین زده می شود.
آمارهای کشوری نیز بنوعی تداعی کننده وضعیت استان در باره افراد دخانی می باشد، این آمارها حاکی از این است که 15 درصد جوانان 13 تا 15 سال در کشور مصرف کننده قلیان هستند و سالانه در مجموع 35 هزار تن تنباکو در کشور دود می شود. همچنین بیش از 7 درصد زنان نیز در کشور مصرف قلیان دارند.
این آمارها از این جهت نگرانی ها را بیشتر می کند که دخانیات بویژه قلیان اساس و عامل بسیاری از امراض خطرناک در انسان و کجروی های اجتماعی می باشد.
براساس اعلام وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی، ایران بالاترین روند رشد ابتلا به سرطان را در دنیا داراست و 30 تا 35 درصد علت سرطان ها به عوامل خطری باز می گردد که که علت اصلی آن دخانیات است و 30 درصد مرگ های ناشی از سرطان نیز مستقیماً با دخانیات در ارتباط است.
به گفته پزشکان ، قلیان که حاوی نیکوتین و مواد سمی خطرناک است در مقایسه با سیگار 600 ماده سمی مهلک دارد که به سرعت وارد ریه شده و آسیب جدی به آن وارد می کند و این تصور غلطی است که برخی ها القا می کنند که قلیان بهتر از سیگار است در حالی که مواد سمی موجود در قلیان نه تنها کمتر از سیگار نیست بلکه خطرناک تر بوده و دود آن سرطان زا است.
با هر بار مصرف قلیان معادل یک پاکت سیگار نیکوتین و دیگر مواد خطرناک سمی وارد ریه افراد شده و دود ناشی از آن نیز برای اطرافیان و افرادی که مصرف نمی کنند بسیار مضر است به طوری که 500 سی سی تا یک لیتر دود تولیدی از آن بسیار سمی و خطرناک تر از سیگار به نظر می رسد.
با توجه این عوامل، تقریبا یک هم آوایی اجتماعی برای مبارزه با دخانیات از جمله قلیان در کشور و بالطبع در استان اردبیل وجود دارد.اما در این میان برخی ها همچون فرماندار پارس آباد طرفدار برخورد قاطع و ضربتی علیه قلیان سراهاست و برخی دیگر نیز بر فرهنگسازی و مقابله تدریجی با این پدیده و اسیب اجتماعی تاکید دارند، ضمن اینکه باید این امر نیز مورد توجه باشد که قهوه داران و مصرف کنندگان قلیان بشدت با اینگونه تصمیم ها مخالف هستند.
رییس کشوری اتحادیه قهوه داران معتقد است که جمع کردن قلیان، تعطیلی فرهنگ چند صد ساله قهوه خانه در کشور است .
به گفته وی، ایجاد محدودیت برای قهوه خانه ها و رستوران های سنتی به کسانی که در این صنف کار می کنند فشار می آورد .همه زندگی آنها همین مغازه و پول در آوردن از همین قلیان هاست.
تعدادی ازکارشناسان نیز معتقدند که عوامل مختلفی در روی آوری نوجوانان و جوانان به قلیان و دخانیات دخیل است که در مبارزه با این پدیده حذف آنها ضروری می باشد.
میرناصر داوودزاده کارشناس اموراجتماعی می گوید که عوامل اجتماعی و فردی در افزایش گرایش به قلیان و مواد دخانی تاثیر دارد که لذت گرایی و اصالت دادن به لذت در جامعه ، لذت بردن در اولین مصرف ، باورنکردن ضرر و زیان آن ، ابراز وجود ، تاثیرپذیر بودن و عدم استفاده از عقل و خرد مهم ترین عامل فردی در آن محسوب می شود.
به گفته وی ، بیکاری ، نبود تفریحات سالم به اندازه کافی ، گران بودن تفریحات سالم موجود ، در دسترس بودن قلیان ، عدم تطابق فرهنگ واقعی و فرهنگ آرمانی ، عدم استفاده از عقلانیت و جامعه پذیری در بین دوستان عوامل مهم اجتماعی دخیل در مصرف قلیان می باشد.
او می گوید: مصرف قلیان پیامدهای اجتماعی و فردی را به دنبال داشته و باعث وارد آمدن زیان به فرد و جامعه می شود که اتلاف نیروهای جوانی ، اتلاف میلیون ها ساعت زمان ، تحمیل هزینه های اقتصادی در خصوص تولید توتون و تنباکو و تحمیل هزینه های اقتصادی و اجتماعی در امر مبارزه از جمله پیامدهای اجتماعی شیوع مصرف قلیان در جامعه است.
این جامعه شناس ابتلا به بیماری های مرتبط با مصرف ، عدم استفاده بهینه از زمان ، احتمال ایجاد آسیب هایی چون نزاع فردی و اتلاف پول را از جمله پیامدهای فردی مصرف قلیان در جامعه ذکر می کند.
داوودزاده با اشاره به راهکارهای لازم برای کاهش مصرف قلیان در جامعه از بین بردن بیکاری را مهم ترین شرط در این راه می داند ضمن اینکه او بر ایجاد و گسترش مراکز تفریحاتی سالم ، کاهش قیمت تفریحات سالم موجود ، پیشگیری از کاشت تنباکو و پیشگیری از در دسترس بودن تنباکو نیز بعنوان راهکارهای کاهش مصرف قلیان تاکید دارد.
به اعتقاد این کارشناس مسایل اجتماعی ، آماده ساختن خانواده ها برای جامعه پذیری مثبت فرزندان ، توانا ساختن افراد در استفاده از عقل و تلاش برای تطابق فرهنگ واقعی و آرمانی از دیگر راهکارها برای شیوع مصرف قلیان در بین جوانان می باشد.
وی تشریح می کند که باید به جوانان توصیه و تاکید شود که شروع نکردن به مصرف و استفاده از توانایی درونی برای پیشگیری ، ابراز وجود از راههای مثبت ، تاثیرگذار بودن در دیگران به جای تاثیرپذیری و تمرین برای استفاده از خرد در کارهای روزانه مهتمرین ابزار برای پیشگیری و یا رهایی از اعتیاد به دخانیات از جمله قلیان می باشد.
برخی از کارشناسان نیز معتقدند که برای موفقیت در بحث ممنوع و یا محدود کردن مصرف قلیان باید به موضوع شاغلان این صنف نیز توجه داشت، پیش از هر اقدامی می بایست موضوع ساماندهی و توجیه صنف قهوه داران مورد توجه باشد ، در هر تصمیمی بنوعی باید منافع این صنف تامین شده و زمینه جایگزینی و تغییر شغل برای آنها فراهم شود.
به گفته منابع ذی ربط ، مجموع قهوه خانه های پروانه دار استان بیش از 600 مورد می باشدو نزدیک به یک هزار و 500 نفر در این مراکز مشغول به کار هستند و این افراد باید مورد حمایت تصمیم گیران باشند.
به هر حال موضوع ‘قلیان کشی’ و استعمال قلیان و ‘قلیان کشی’ و ممنوع کردن آن برای آحاد جامعه و یا بخشی از آن می رود که در استان اردبیل به یک موضوع مهم تبدیل شود و بی شک تدبیر مسوولان در موفقیت اقدام ها برای برچیدن آن امری ضروری می باشد و در این میان مادران بسیاری همچون ‘حلیمه’ خانم همچنان نگران دودی شدن وانحراف احتمالی فرزندان نوجوان و جوان خود هستند.
