قلعه اولتان نام دژی کهن در شمالی ترین قسمت استان اردبیل، در شهرستان پارس‌آباد و در کنار رود ارس واقع شده است.
قلعه اولتان نام دژی کهن در شمالی ترین قسمت استان اردبیل، در شهرستان پارس‌آباد و در کنار رود ارس واقع شده است. این بنا ۱۵ کیلومتر از شهر پارس آباد و ۵۰۰ متر از روستای اولتان فاصله دارد.
این قلعه با ترکیب بجا مانده از آن یک دژ نظامی را تداعی می‌کند. قدمت این دژ به دوران اشکانی برمی گردد ولی به دلیل استحکام بنا تا سده ۱۲ هجری مورد استفاده قرار گرفته است. با توجه به حدس و گمان های کاملاً علمی هنوز قسمت اعظم ساختمان‌های قلعه در زیر خاک مدفون بوده و کشف نشده است.
مساحت تقریبی این قلعه ۷۰ هکتار است که ۳۳ هکتار آن را ارگ یا شارستان و ۳۷ هکتار آن را بخش بیرونی شهر باستانی به نام ربض و یا اورسان تشکیل می دهد. مطالعات باستان شناسی اخیر نشان داده است که قلعه اولتان یک شهر بزرگ متشکل از دو قسمت مسکونی و نظامی بوده و در واقع آغاز دوره اسلامی در این منطقه است. پیدا شدن سکه های اسلامی در کشفیات قبلی باستان شناسان نشان می دهد که این شهر در دوره اسلامی فعال بوده و زندگی در آن جریان داشته است.
تحقیقات باستان شناسان از قلعه اولتان
بر اساس داده های باستان شناسی شواهد تاریخی موجود این قلعه را ۱۲ کیلومتر دورتر از رود ارس نشان می دهد ولی جالبتر آن است که اکنون این شهر در نزدیکی رود ارس قرار دارد. این امر نشان می دهد در مدت ۲ هزار سال رود ارس ۱۲ کیلومتر جابجایی محل داشته است.
چند سال پیش بر اساس مطالعات اولیه این محوطه باستانى توسط تیمى از از پژوهشکده باستان شناسى سازمان میراث فرهنگى کشور به سرپرستى کریم علیزاده، قلعه اولتان یکی از محوطه هاى باستانى بسیار مهم در شمال غرب کشور نام گرفت البته بنا به گفته مسئولان شهرستان پارس آباد سال های دورتر نیز از این مجموعه تحقیقاتی به عمل آمده بود.
این کاوش‌های باستان شناسی در محوطه قلعه تاریخی قلعه اولتان، منجر به کشف آثار متعدد معماری از دوره اشکانی تا دوران اسلامی و قاجار شده است. در حصار جنوبی قلعه مجموعه منسجم و منظمی از معماری، احتمالا متعلق به خانه ای اشرافی است و در آن حمام، دستشویی نیز وجود دارد، کشف شده است.
طبق گفته سرپرست این تیم حفاری، قلعه اولتان به شکل مستطیل و به ابعاد تقریبى ۴۰۰ در ۸۰۰متر دارای حصار خشتى و ستبر است. این حصار تو در تو شامل حصار بیرونى به ضخامت ۳ ونیم متر وحصار درونى به ضخامت ۲ ونیم متر است. گرداگرد حصار خندق عمیقى کشیده شده است که در مواقع خطر وحمله دشمنان بیرونى ، مانع نفوذ دشمنان مى شود.
کریم علیزاده با بیان اینکه طی کاوش های صورت گرفته، دروازه ورودى قلعه کشف شد، گفت: شواهد و مدارک باستان شناسى در این قلعه غالباً نشانگر دوره ساسانى و اوایل دوران اسلامى است. وی معتقد است این قلعه به احتمال قوی شهر اورسان ساسانی بوده است.
گفتنی است عکس های ماهواره ای نشان از وجود یک شهر خیلی بزرگ که منطقه مسکونی آن در وسط شهر قرار گرفته و دو کانال از دو طرف در منطقه مسکونی به هم متصل می شوند. این شهر بر اساس مدل معماری ترکی و اسلامی ساخته شده و قلعه شهر که در وسط مجموعه قلعه اولتان قرار دارد، محل زندگی دولتمردان بوده و مردم عادی در بخش حومه شهر زندگی می کردند.
رود ارس، تهدیدی برای تخریب قلعه
قرار گیری در کنار رود ارس باعث شده است با طغیان این رود بخش هایی از این دژ باستانی تخریب شود. ایرج بیگدلو، فرماندار سابق شهرستان پارس آباد در بازدید از پروژه ساحل‌بندی رود ارس گفت : ساحل بندی و ساماندهی رودخانه ارس، از تخریب قلعه اولتان جلوگیری می کند.
وی با بیان اینکه برای تکمیل و بازسازی کلی دیواره‌های قلعه اولتان و جلوگیری از تخریب آن بیش از ۴۰ میلیارد ریال دیگر نیاز است، افزود: بالغ بر ۱۰ میلیارد ریال برای ساحل‌بندی و ساماندهی رودخانه ارس و جلوگیری از تخریب دیواره‌های قلعه اولتان در این شهرستان هزینه شده است.
قلعه اولتان یکی از محوطه‌های مهم تاریخی استان اردبیل است که سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با توجه به ویژگی‌های این منطقه قصد دارد آن را به سایت موزه تبدیل کند. سال ۱۳۸۸ بود که بهروز ندایی، مدیرکل وقت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری اردبیل از ایجاد سایت موزه قلعه اولتان به دلیل موقعیت خاص این منطقه خبر داد.
موضوعی که در حد یک خبر باقی ماند و علی رغم بررسی های باستان شناسان هیچ اقدام ملموسی برای معرفی و ایجاد محیط مناسب در این منطقه دیده نشد.
هیچ اعتباری برای مرمت قلعه اولتان تخصیص نیافته است
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان پارس آباد گفت: در سال جاری هیچ اعتباری جهت مرمت قلعه باستانی اولتان تخصیص نیافته است.
اسماعیلی گفت : متأسفانه در سالجاری هیچ اعتباری جهت مرمت قلعه اولتان تخصیص نیافته است و طی سال های اخیر این قلعه به حال خود رها شده است.
وی با بیان اینکه طرح ساحل بندی رود ارس بر عهده اداره امور آب است، اظهار کرد: انتظار می رود جهت جلوگیری از تخریب دیواره های قلعه، ساحل بندی رود ارس هرچه سریعتر به پایان برسد.
وی با بیان اینکه قلعه اولتان، نماد تاریخ شمال استان است، تصریح کرد: با تخصیص اعتبار ویژه می توان نسبت به مرمت و بازسازی اقدام کرد.
ناصر نصیری فرماندار شهرستان پارس آباد نیز با بیان اینکه قلعه اولتان ظرفیت بزرگ تاریخی منطقه است، افزود : باید برای حفظ و نگهداری از قلعه اولتان بیش از پیش تلاش کنیم.
وی افزود : بی شک با تخصیص اعتبارات بیشتر و مرمت و احیاء آثار تاریخی، توسعه امکانات تفریحی و اقامتی این شهرستان و جذب سرمایه های بخش خصوصی، در آینده ای نزدیک شاهد رونق حوزه گردشگری این منطقه خواهیم بود.
وی با اشاره به وضعیت نامناسب قلعه اولتان عنوان کرد: قلعه اولتان با وجود ۷۰ هکتار اراضی و دیوارهایی به طول هفت متر یکی از منابع گردشگر پذیر استان و پارس آباد است که در این زمینه هم اقدامات موثری انجام نشده است.
* گزارش از علی قاسمیان
سلام، مطلب جالبی بود. بابت تصاویر ماهواره ای ممنون، من این تصاویر رو قبلاً دیده بودم و نفوذ آب تا این حدو بی توجهی به اون خیلی برام جالب بود که گویا کارایی انجام شده. در ضمن تصاویر ماهواره ای اگه اشتباه نکنم کار وبلاگ خبری آینا آنلاین بود.
سلام خسته نباشید، واقعا این قلعه اولتان نعمت بزرگی برای جذب حتی توریست های خارجی هستش ولی چه فایده زیر خاک مدفونه.