در تحلیل سخنان سردار جزایری معاون ستاد کل نیروهای مسلح در خصوص سرنگونی پهپاد جاسوسی اعزام شده اسرائیل به مرزهای ایران و مبدا پرواز آن از یکی از کشورهای منطقه شمال جمهوری اسلامی ایران، به ظن قوی میتوان گفت که کشور مورد نظر جمهوری آذربایجان است.
برخی رسانه های خبری غربی نیز از اعزام این پهپاد از جمهوری خودمختار نخجوان آذربایجان گزارش کردند. آنچه دولتهای آذربایجان و اسرائیل به آن اذعان دارند روابط رو به گسترش همکاری های نظامی دو کشور بویژه در یک دهه اخیر باید اشاره کرد. بنابراین احتمال اینکه مبدا پرواز پهپاد جاسوسی از خاک آذربایجان بوده باشد شکی باقی نمی ماند. با توجه به پیشرفتهای تکنولوژی نظامی ایران و توان رهگیری ایران در شکار پهپادهای مدرن مانند ایگل یا RQ170 آمریکایی در دو سال پیش بر فراز ایران، به احتمال زیاد کارشناسان نظامی ایران محل پرواز آن را شناسایی کرده اند. جمهوری آذربایجان و ایران که همواره بر روابط دوستانه میان دو کشور تاکید داشته اند این چنین اقدامات خصمانه بر روابط دو کشور آثار نامطلوب بر جای می گذارد. بعبارت دیگر این گونه اقدامات نشان از دشمنی پنهان آذربایجان با ایران است. دولت آذربایجان که در مناقشه قره باغ 20 درصد از خاک خود خود را از دست داده در تلاش است با اسرائیل که دشمن اصلی ایران در منطقه شناخته می شود این پیام را به ایران منتقل سازد که روابط آذربایجان با اسرائیل در حد روابط ایران با حماس و حزب الله در لبنان است و اعتماد و علاقه ای باطنی به روابط حسنه با ایران ندارد. از سوی دیگر دولت آذربایجان به اهمیت روابط خود با ایران آگاه است و نمی خواهد با اقداماتی تحریک آمیز خشم ایران را بدنبال داشته باشد. به همین منظور برای جلوگیری از متشنج شدن روابط دو کشور وزارت دفاع جمهوری آذربایجان اخبار مربوط به پرواز پهپاد هرمس -450 از خاک آذربایجان را رد کرد. واقف درگاهلی رئیس بخش مطبوعاتی وزارت دفاع آذربایجان با اعلام اینکه چنین اخباری با هدف تخریب روابط دوستانه آذربایجان با کشورهای همسایه منتشر می شود گفت از این پهپادها در نیروهای مسلح آذربایجان استفاده نمی شود. اما اسرائیل مدعی شده است که علیرغم اینکه این نوع پهپاد در این کشور تولید می شود ولی نیروهای مسلح کشورهایی چون قزاقستان، گرجستان و آذربایجان نیز از آن استفاده می کنند. اما آنچه می توان ازهمکاری اطلاعاتی و نظامی آذربایجان با اسرائیل علیه ایران استنباط نمود آنست که دولت آذربایجان در صورت لزوم نه تنها به اسرائیل بلکه به آمریکا نیز اجازه استفاده از خاک آن کشور علیه کشور ثالث و ایران خواهد داد و واگذاری پایگاههای نظامی به آمریکا دور از ذهن نیست. به همین علت در دکترین نظامی آذربایجان نیز به این موضوع اشاره شده است. برقراری ارتباط نزدیک با ناتو در همین راستا قابل ارزیابی است در چارچوب این همکاری بطور مستمر کارشناسان نظامی ناتو از آذربایجان در سطح مقامات عالی رتبه دیدار می نمایند.به نظر می رسد دولت آذربایجان در تلاش است تا با ایجاد موازنه قوا در روابط خود با قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای منافع خود را بهتر تامین نماید. زیرا دولتهای آمریکا و روسیه و ایران منافع متعارض با یکدیگر دارند و رقیب یکدیگر عمل می نمایند. روسیه و ایران به هیچ عنوان تحمل حضور آمریکا در پشت مرزهای خود را ندارند. با درک این موقعیت و ژئوپلیتیک بودن منطقه قفقاز جنوبی جمهوری آذربایجان دست به ایجاد تعادل در روابط خود با دو قدرت رقیب می نماید. اساس این دیدگاه در نوع نگرش آذربایجان به کشورهای روسیه و ایران است که سیاست این دولتها را مغایر با منافع و تمامیت ارضی خویش تلقی می کند. دولت آذربایجان معتقد است روسیه و ایران بعنوان متحدان ارمنستان عمل مینمایند و این دو کشور نقش مهمی در اشغال اراضی آذربایجان در منطقه خودمختار قره باغ داشتند. تلاش برای حاکمیت دوباره آذربایجان بر منطقه مورد مناقشه قره باغ باعث شده تا این کشور به هر ریسک سیاسی بسیار خطرناک دست بزند. اما نگارنده بر این باور است که مناقشه قره باغ با منافع و امنیت ملی روسیه در قفقاز جنوبی مرتبط است و تا دولت آذربایجان نگاه خود به روسیه را تغییر ندهد امید به حل مسالمت آمیز مناقشه وجود نخواهد داشت. از نظر توان نظامی نیز نیروهای مسلح آذربایجان علیرغم تبلیغاتی که در رسانه های آن صورت می گیردتوانایی رویارویی با ارمنستان را ندارند. در چنین فضایی که حکایت از جنگ ژئوپلیتیک بین کشورهای صاحب نفوذ برای تسلط بیشتر بر منطقه دارد عملا جمهوری آذربایجان را به صحنه رقابت بین کشورهای آمریکا اسرائیل ترکیه از یک طرف و ایران و روسیه ازطرف دیگر قرارداده است. در این میان آذربایجان مجبور است پاره ای از ملاحظات امنیتی و منافع همسایگان قدرتمند خود را در برقراری روابط نظامی رعایت نماید. ناتوانی دولتهای غربی در رویارویی مستقیم با روسیه در جریان جنگ گرجستان در آگوست 2008 و هم اکنون در بحران اوکراین نشان داد که روسیه گام به گام به جایگاه ابرقدرتی رسیده و یکی از بازیگران اصلی صحنه سیاست بین المللی است. در نتیجه تا جمهوری آذربایجان به امید بازپس گیری اراضی اشغالی خویش دست به اتحاد و ائتلاف با کشورهای غربی نماید نمی تواند حاکمیت خدشه دار شده خود در قره باغ را احیا نماید. در چنین اوضاع و احوالی که سیاست بین المللی بعلت متغیرهای متعدد دچار تغییر و تحول می شوند و با توجه به تهدیدات بالقوه ای که در آنسوی مرزها علیه امنیت ملی ایران اتفاق می افتد جمهوری اسلامی ایران نیز باید دکترین دفاعی خود را که بر اساس بازدارندگی موثر استوار است مورد تجدید نظر قرار دهد.
علیرضا محمدی/کارشناس ارشد حقوق بین الملل
