اخلاق و منش رسانه ای – رضا امیرپور*

به گزارش مغانه، گسترش و توسعه علوم و فنون رسانه ای در اقصی نقاط جهان بر هیچ کسی پوشیده و مبهم نیست. امروزه در دنیا رسانه به عنوان یک سیستم یکپارچه و محوری نقش اساسی را در اطلاع رسانی و آگاه سازی مردم دنیا ایفا میکند .به جرات میتوان گفت رسانه نقش عمده ای را در تمامی زمینه ها خصوصا آموزش ، فرهنگ و اطلاع رسانی در میان ملل مختلف ایفا میکند.
ترقی و پیشرفت تکنولوژی در حوزه رسانه، در توسعه سایر علوم نیز تاثیر شگرفی داشته است . رسانه ها ، نشریه ها و حتی فضای مجازی و سایتها، نقش غیر قابل انکاری در پیوند فرهنگی جوامع مختلف و آداب و رسوم و گرایش به زبان همدیگر دارد. در عصر حاضر که به مدد رسانه ها و ابزارهای رسانه ای از آن به عنوان انفجار اطلاعات و دهکده جهانی یاد می شود، پیشرفت و توسعه در زمینه خبر و رسانه به حدی است که در عرض کمتر از چند ثانیه در هر نقطه ای از دنیا حادثه و رویدادی رخ دهد به سرعت انتشار می یابد و تمام مردم دنیا از آن مطلع میشوند. امروزه در دنیا رسانه به ابزاری قدرتمند برای دستیابی به اهداف و نقطه نظرهای پیش بینی شده تبدیل شده است . رادیو و تلویزیون در کنار مطبوعات بلندترین صدای طول تاریخ را فراهم ساخته است و میتواند ابزاری برای ریشه کن کردن هر گونه خرافه گرایی و فسق و فجور در میان جوامع باشد.
در کشور ما نیز رسانه(دیداری،شنیداری،مکتوب،سایتها و فضاهای مجازی)به مانند سایر کشورهای دنیا در چارچوب تعریف شده در اختیار اهالی و صاحبان رسانه قرار گرفته است فارغ از قوانین و مقرراتی که برای این حرفه و صنعت تعریف شده است اخلاق در کنار مبانی اسلامی با عنوان اصول اخلاق رسانه ای اسلامی رسالت اصلی خبرنگاری و رسانه ای را ،انعکاس مسائل و واقعیت های اجتماع و تلاش جهت سر و سامان دادن به وضعیت جامعه و کمک به توسعه اجتماعی با در نظر گرفتن منافع جامعه همواره مورد تاکید قرار میدهد. رسانه در جمهوری اسلامی ایران نه ابزاری برای در دست گرفتن قدرت طلبان است و نه تریبونی برای کسانیکه به بهانه نشر واقعیتها،حقوق مردم و آزادی در پی کسب منافع شخصی و غیر شرعی خود هستند،میباشد. خبرنگار و رسانه باید علاوه بر رعایت حدود و قواعد رسانه ای باید صدای رسای خود را در مبارزه با بی عدالتی ها و ناهنجاری ها بلند کند و آن را به گوش مردم برساند.
هشدارها و توصیه های رهبر معظم انقلاب در حوزه های مختلف که چراغ راهی برای مسئولان و ملت شریف ایران است در خصوص گسترش فضای تهمت و تخریب در فضای مطبوعات و رسانه نیز حجت را بر همگان خصوصا خاطیان در این زمینه اتمام کرده و فرموده اند:”زیادترنگویید ازآنچه که هست، ازآنچه که باید وشاید باشد؛ منصف و عادل باشــیم و فکر نکنیم که چون قلم به دستیم و حق به جانب هر چیزی که دلمان خواست بگوییم و همه را به عیار خود بسنجیم و در همه موضوعات(تخصصی و غیر تخصصی) اظهار نظر کنیم و موجب از هم پاشیدن انسجام و وحدت اقشار و بنیان های مختلف جامعه باشیم. من مطبوعات را یک پدیده ى ضرورى و لازم و اجتناب ناپذیر براى جامعه ى خودمان وهر جامعه اى میدانم و براى مطبوعات سه وظیفه قائلم؛ .۱- نقد و نظارت. ۲- اطلاع رسانى صادقانه و شفاف. ۳- طرح و تبادل آراء و افکاردر جامعه”
انتقاد معنایش این نیست که هر چیزی که شنیدید با ادله و خیال خود به قضاوت بنشینید و هر چیزی که دلتان خواست بار مردم و مسوولین کنید نقد کردن با نق زدن تفاوت زیادی دارد نق زدن یعنی یک نقطه منفی را گرفتن و مدام آن را تکرار کردن سیاه نمایی کردن و یاس پراکندن ، نقد کردن یعنی نقطه تاریک را گفتن و به جنگ آن رفتن،انتقاد به معنای عیب جویی نه چیز خوبی است و نه هنر خوبی، و نه خیلی اطلاعات میخواهد و سواد آنچنانی ،بلکه با بی اطلاعی هم میتوان انتقاد کرد، که نه لطفی دارد و نه معنایی و بدتر از آن کسانی هستند که با سوء استفاده از موقعیت و موجودیت خود شمشیر را از رو بسته و رسانه را به محلی برای انتقام جویی و تخریب افراد و شخصیتها مبدل کرده اند و در برهه ای حتی به همقطاران خود نیز رحم نمیکنند و مورد حجمه و نفرت خویش قرار میدهند
در کنار تمام این استفهامات مدون در کمال تاسف عده معدودی از این حرفه به عنوان ابزاری برای دستیابی به اهداف شوم خود و حربه ای در مقابله با عداوت ها و خصومتهای شخصی و روزمره بهره میبرند از همین جاست که نیاز به اخلاق در این حرفه به شدت احساس میشود اخلاق از این حیث که وقتی فردی در شرایطی قرار میگیرد که در مقابل طیفی از گزینه های مقبول و مجهول قرار میگیرد به تحلیل درست مسائل بپردازد.فلسفه اخلاق زمانی پدیدار میشود که همچون سقراط از مرحله ای که در آن به وسیله قواعد سنتی اداره میشویم و حتی از مرحله ای که در آن قواعد به نحوی درونی شده اند که میتوان گفت هدایت شده درون هستیم به سوی مرحله ای گذر کنیم که در آن مستقلا و با مفاهیم و دقیق و کلی بیندیشیم و به عنوان عاملان اخلاقی به نوعی خود مختاری دست یابیم. اخلاق رسانه ای مجموعه قواعد و مقرراتی هستند که دست اندرکاران و صاحبان رسانه و مطبوعات باید داوطلبانه و براساس ندای وجدان و ندای فطرت خویش در کار حرفه ای خویش آن را رعایت کنند بدون اینکه الزامی برای رعایت آن وجود داشته باشد حقوق رسانه ای دیگر اصطلاحی نیست که روزنامه نگاران و سایر کسانیکه در حوزه رسانه به کار حرفه ای مشغول هستند برایشان ناشناخته و عجیب باشد اما اخلاق رسانه ای هنوز هم اصطلاحی است که برای برخی ها مبهم و تعجب برانگیز است.
بد اخلاقی ها نزد عده ای اندک از اهالی و صاحبان رسانه (مطبوعات، سایتها و نشریه ها) با اشکال و روش های متعددی در جامعه صورت میگیرد بعضی ها بدون اینکه کوچکترین آشنایی با رسالت و قواعد خبرنگاری و روزنامه نگاری و قوانین آن داشته باشند با بهره گیری از طرق مختلف با به دست گرفتن یک رسانه ، نشریه و یا سایتی از هر روشی برای تخریب و کوبیدن مخالفان و یا تبلیغ و ترغیب تامین کنندگان مالی خود از آن بهره میبرند.در صورتی که درگیر شدن یک نشریه مستقل به دلیل منافع خود با گروهها و اشخاص مختلف در تعارض و تضاد است و هیچ توجیه اخلاقی ندارد و گاها برای تهیه و تامین منابع خبری فریبکاری و ریا را دستاویزی برای خود قرار میدهند ،دریافت هدایا از سوی مصاحبه شوندگان ویا درج و انتشار یک خبر جهت تامین منافع خود در تضاد با معیارهای این حرفه مقدس میباشد.
حفظ منابع خبری، نقض حریم خصوصی افراد و پرداختن به مسائل سلیقه ای و درج مطالب جنجال برانگیز با زبان عاری از نزاکت و اخلاق یکی دیگر از مواردی است که به اخلاق در رسانه ها مربوط میشود و میتواند دورنمای قابل قبولی از رسانه ها را به نمایش گذارد بسیاری از خبرنگاران با بهره گیری از خیال باطن خود بدون اینکه جوانب این حرفه شریف را در نظر بگیرند به جای وارسی و تحلیل صحیح نقش و عملکرد یک مسئول در حیطه وظایف و مسئولیت خود در عوض نقد و انتقاد سالم و سازنده و به دور از تنش و تخریب اقدام به تجزیه و تحلیل با استفاده از ذهنیات درونی خود در زندگی خصوصی افراد پرداخته آن را نقطه ضعفی برای عملکرد وی قلمداد میکنند و به قضاوت ناعادلانه وانعکاس آن در نشریات میپردازند که این خود بدترین و منفورترین عمل در نوع خود میباشد.نقد باید در حیطه وظایف و مسولیت محل خدمت افراد باید صورت بگیرد نه در زندگی خصوصی و خانوادگی و نه با استفاده از حدس و گمان و شک و تردید و شنیده ها.برای نقد کردن باید دانش احاطه به آن موضوع را داشته باشی و نه لزوما به آن اشتغال داشته باشی.
البته مسئولان نیز ضمن اینکه باید جنبه انتقاد پذیری داشته باشند(که همواره موجب پیشرفت است) بستری را فراهم کنند تا نقد منصفانه صورت بگیرد و جلوگیری از ان منجر به نفاق و کینه نشود بر فرض یک انتقاد ساده ای که ممکن است سازنده هم باشد، چون بستر مناسبی برای بیان پیدا نمیشود، ممکن است جنبه‌ی مغرضانه به خود بگیرد و کم‌کم بی‌انصافی هایی پیدا شود. که زمانی بروز کند در حالی که اگر همان ابتدا مطرح میشد ممکن بود با یک پاسخ همدلانه رفع و رجوع شده و پایان می یافت.
در آخر از تمام نشریات و خبرنگارانی که با انتقادات و اخبار سازنده و به موقع موجب آگاه سازی و چراغ راهی برای جامعه هستند صمیمانه از زحمات آنان تقدیر و تشکر نموده و از مسئولانی که صادقانه زمینه نقد و انتقاد را فراهم کرده و با صداقت و آغوش باز آن را میپذیرند و نقد را زمینه ای برای توسعه و پیشرفت جامعه میدانند سپاسگذاری مینمایم.
به دلیل سهولت و دسترسی سریع و آسان بسیاری از مردم در سالهای اخیر به منابع خبری در اینترنت و شبکه های احتماعی اخبار،تحلیلها نقادیها و مطالب ارائه شده توسط خبرنگاران در پایگاههای خبری را بسیاری مبنا و معیار سنجش و قضاوت ،نسبت به مخاطب را برای خود قرار میدهند و ازاین رو صاحبان قلم و رسانه نهایت دقت و نکته سنجی را باید داشته باشند تا خدای ناکرده در حق فردی اجحاف نشود و آبروی مؤمنی به ناحق پایمال نگردد،در مقابل باید بی عدالتها و تبعیضات ناروا و آشکار باید به شدت مورد نقد و انتقاد قرار بگیرد تا در خصوص شهروندی اجحافی صورت نگیرد که این عمل خود نیازمند اخلاق و منش رسانه ای در چارچوب مرام و مسلک حرفه ای نزد صاحبان قلم و اندیشه میباشد.