آب و بحران مربوط به آن از مدت ها پیش در بسیاری از مناطق ایران از مرز بحران نیز عبور کرده و در برخی از مناطق از جمله استان اردبیل اولین گام ها برای ورود به این مرز شروع شده است.
مغانه- کارشناسان می گویند ایرانی ها در جهان جزو پرمصرف ترین ها در زمینه آب هستند ، در حالی که سرانه مصرف در جهان به طور متوسط ۴۰ تا ۴۵ درصد است در ایران ۸۵ درصد منابع آبی کشور مصرف شده است.
در استان اردبیل نیز وضعیت همچنان رو به بحران پیش می رود هر چند که اقدام های پیشگیرانه زیادی از سوی مسوولان در حال انجام است.
به گفته برخی از مسوولان ، شهروندان استان اردبیل بیش از دو برابر بیشتر از استاندارد جهانی آب مصرف می کنند و این روند باعث شده که
ذخایر آبی استان همچنان حرکتی منفی داشته باشد.
مصرف سرانه آب در اردبیل ۲۵۰ لیتر است ، در حالیکه در کشورهایی که از بابت محیط زیست و کمبود آب نگرانی ندارند میزان صرف سرانه آب ، بسیار پایین تر از این رقم است.
این مصرف بی رویه و استفاده های بی رویه در سال های قبل باعث شده که به گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان اردبیل ، سفره های زیرزمینی آب استان با ۶۰۰ میلیون متر مکعب کمبود مواجه باشد و میانگین افت سطح سفره های زیرزمینی ۱۱ متر می باشد.
به گفته داوود نجفیان ، ۶۵ درصد نیاز آبی از منابع زیرزمینی تامین می شود و تداوم این روند باعث شده دولت با تدوین برنامه ۲۰ ساله ، تامین کسری آب منابع زیرزمینی را در دستور کار قرار دهد.
وضعیت چاه ها و سفره های زیرزمینی استان نگران کننده است ، مصرف بی رویه ، ذخایر زیر زمینی را نابود کرده و خطر فرو ریخت زمین در بسیاری از مناطق از جمله دشت اردبیل وجود دارد. چهار هزار و ۵۲۷ حلقه چاه در گذشته شیره جان زمین را کشیده اند.
** خشکسالی و نگرانی از تغذیه منابع آبی
مشکل خشکسالی و کمبود بارندگی ها در سال های گذشته بر شدت کاهش منابع آبی افزوده است ، با اینکه در سال ۹۴ و اوایل سال ۹۵ در نگاه ظاهری بارش های خوبی در استان اردبیل وجود داشت اما کارشناسان هواشناسی در این زمینه آمارهای دیگری اعلام می کنند.
مدیرکل هواشناسی اردبیل از کاهش متوسط بارش ها در سال زراعی جاری نسبت به پارسال به میزان چهار درصد خبر داد.
علی دولتی مهر گفت: متوسط بارش استان در سال زراعی جاری ۳۳۳٫۴ میلیمتر می باشد که نسبت به سال قبل که ۳۴۱٫۵ میلیمتر بوده حدود ۴ درصد کاهش دارد.
تداوم اینگونه بارش ها و نیز پراکنش نامناسب آن موجب می شود که همچنان مشکل آب در استان تداوم داشته باشد و خطر تشدید خشکسالی همیشه بیخ گوش منظقه خودنمایی کند.
** کشاورزی سنتی بلای جان ذخایر آبی
کشاورزی سنتی با تولید محصولات آب بری تبدیل آن به عنوان مهم ترین منبع درآمدی زارعان اردبیلی باعث شده که در سال های گذشته به صورت افراطی و بیش از اندازه از منابع آبی استان استفاده شود به ویژه اینکه هر سال بر میزان زیر کشت این محصولات افزوده شده و اراضی بیشتری به کشت آنها احتصاص یافته است.
استاندار اردبیل با اشاره به اینکه ۹۳ درصد منابع آب استان در بخش کشاورزی مصرف می شود بر ضرورت تغییر روش های آبیاری و اصلاح شیوه های نامناسب آن تاکید می کند.
مجید خدابخش با بیان اینکه با تغییر الگوی کشت و صرفه جویی می توان از مصرف بی رویه آب جلوگیری کرد، می گوید: انسداد چاه های غیر مجاز از اولویت های جدی و مورد پیگیری دولت است اما در کنار آن باید اصلاح الگوهای مصرف و تغییر الگوی کشت از سنتی به مدرن ، تغییر گونه های کشت و گیاهی در اراضی زراعی و فضاهای سبز شهری مورد توجه جدی قرار بگیرد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان اردبیل می گوید که برای کشت سیب زمینی در اردبیل به عنوان تولید اصلی منطقه سالانه ۱۲۰ میلیون مترمکعب آب مصرف می شود در حالیکه توسعه کشت آن توجیه اقتصادی ندارد و باید با حفظ بخش هایی از آن نسبت به اصلاح الگوی کشت و تعریف گونه های کم مصرف اقدام شود.
وی افزود: اگر آب لازم برای کشت سیب زمینی از نقطه ای دیگر به مزرعه انتقال داده شود برای انتقال هر مترمکعب آن باید ۲۵ هزار ریال هزینه شود و با احتساب میزان آب مصرفی کشت سیب زمینی در اردبیل می توان دریافت که استفاده از منابع عظیم آب برای کشت آن توجیه اقتصادی ندارد.
** آبیاری سنتی هدر دهنده منابع آبی استان
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان اردبیل گفت: متوسط راندمان آبیاری کشاورزی در کشور ۳۰ درصد و در استان اردبیل ۴۲ درصد است و باید با شیوه های آبیاری جدید ، اصلاح الگوی کشت ، ترویج کشت رقم های کم مصرف و استفاده از اصول دانش بنیان در کشاورزی به تقویت منابع آب اقدام کنیم.
جواد زنجانی فرماندار اردبیل نیز می گوید که نیاز است سازمان جهاد کشاورزی طرح آبیاری نوین را در زمین های زراعی گسترش دهد تا بتوانیم در مدیریت مصرف آب اهتمام ویژه ای داشته باشیم.
وی گفت: اگر ما می خواهیم سطح اراضی دیم را به آبی تبدیل کنیم باید منطقی تر و به شکل واقعی منابع آب مورد نیاز را نیز در نظر بگیریم تا شاخص های توسعه یافتگی به نتیجه برسد.
به گفته وی ، سیاست دولت ارتقا و توسعه شیوه های نوین آبیاری با توجه به کمبود منابع آب است که در این زمینه باید فعالیت های مثبت و سازنده به انجام برسد.
** چاههای غیر مجاز عامل اصلی کاهش ذخایر زیرزمینی
حفر و استفاده بی رویه چاه های آب در سنوات گذشته مهم ترین عامل در کاهش ذخایر آبی استان اردبیل بوده و با وجود ممنوعیت حفر چاه هنوز مسوولان استان از وجود شمار زیادی چاه غیر مجاز خبر می دهند.
مدیرعامل امور آب استان اردبیل از وجود ۵۳۴ چاه غیرمجاز در مناطق مختلف استان اردبیل خبر می دهد.
به گفته نجفیان ، به منظور تعادل بخشی به منابع و مصارف آب سفره های زیرزمینی استان در سال گذشته ۱۷۶ حلقه چاه غیرمجاز برداشت آب مسدود شد.
وی افزود: بر اساس اقدام های انجام شده از برداشت ۳٫۵ میلیون متر مکعب آب زیرزمینی در اردبیل جلوگیری شده است.
** چه باید کرد
بحران آب همچنان در کشور به سمت تشدید حرکت می کند و در استان اردبیل نیز این مشکل نه به مثل دیگر مناطق کم آب ، همچنان بحرانی است و ضروری است که در این زمینه اقدام های اساسی صورت گیرد .
به گفته کارشناسان ، مهم ترین اقدام در زمینه مدیریت منابع آبی در کشور و استان فرهنگ سازی مصرف درست و بهینه آب می باشد.
نجفیان ،؛ مدیرعامل امور آب اردبیل معتقد است که راهکار مدیریت صحیح منابع آب ترویج فرهنگ مصرف درست آن است و رسانه ها در این حوزه رسالت مهمی دارند.
وی بیان کرد: باید جدا از هر سلیقه ای برای خروج از بحران آب اقدام کرد و نتیجه صرف هزینه برای تبیین و اصلاح مصرف آب از اقدام های فیزیکی و عمرانی بهتر و مفید تر است.
مقابله با برداشت از منابع زیر زمینی نیز ابزار دیگری است که در این زمینه باید به جدیت از سوی مسوولان پیگیری شود هر چند که این اقدام در حال انجام است.
به گفته نجفیان ، در این زمینه برداشت آب در بسیاری از دشت ها از جمله دشت اردبیل ممنوع اعلام شده و مهم ترین هدف مقابله با هرگونه برداشت آب های زیرزمینی است.
او افزود: در این زمینه تمام تمهیدات و اقدامات لازم تدارک دیده شده و از اضافه برداشت آب در چاه های دیگر جلوگیری به عمل آمد و در چاه ها کنتور هوشمند نصب شده است.
وی گفت: با برنامه ریزی های انجام شده و با همکاری مسوولان قضایی تمام چاه های غیرمجاز تا پایان سال جاری در اردبیل مسدود می شود و اهتمام ویژه ای برای این امر از سوی دستگاه های اجرایی مربوطه وجود دارد.
تغییر شیوه ها و محصولات زراعی و نیز آبیاری نیز از عواملی مهمی هستند که می تواند در بهینه سازی مصرف آب در استان نقش اساسی داشته باشد.
فرماندار اردبیل معتقد است که باید به تدریج کشت محصولات با آب بری کم همچون کلزا ، زعفران ، جو و پسته جایگزین محصولات آب بری همچون سیب زمینی شود.
جواد زنجانی گفت: نیاز است جهاد کشاورزی با ارائه آموزش های نوین کشاورزان را در جریان درآمد نحوه تولید این محصولات قرار دهد و آنها را به کشت این محصولات ترغیب کند.
همچنین تغییر فصل کشت نیز از بهار به پاییز که موجب کاهش مصرف آب در اراضی کشاورزی می شود راهکاری است که از چندی پیش اجرای آن شروع شده و باید همچنان تداوم داشته باشد.
تولید و اصلاح بذر محصولات آب بر نیز می تواند در کوتاه مدت و تا تغییر ذائقه کشاورزان در زمینه مدیریت مصرف آب تاثیر گذار باشد.
فرماندار اردبیل بیان کرد: برای کاهش مصرف آب در کشت سیب زمینی در اردبیل ۱۱ نوع بذر سیب زمینی تولید شده و با ارائه آموزش های لازم و نیز کشت سیب زمینی پاییزه آبیاری محصول سیب زمینی دو نوبت کاهش می یابد و کشاورزان باید به گسترش و ترویج کشت پاییزه این محصول توجه کنند.
صرفه جویی در مصرف آب آشامیدنی و تلاش برای مدیریت این مصرف و نیز جدا سازی استفاده آشامیدنی از آب و دیگر مصارف آب شیرین نیز عاملی است که می تواند به کنترل بحران آب در منطقه کمک کند.
این فرهنگ به تدریج باید در بین مردم همگانی شود که آب آشامیدنی صرفا برای استفاده نوشیدنی است و برای امور دیگری از جمله شست و شو ، آبیاری فضای سبز و گیاهان باید از منابع آب دیگری استفاده کرد.
بازیافت آب نیز از جمله اموری است که مسوولان باید به آن توجه داشته باشند و زمینه بازگشت حجم زیادی از آب دفع شده از طریق فاضلاب ها را فراهم کنند. (ایرنا)
